49ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΑΡΧΙΚΗΤΕΥΧΟΣ 12ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΛΛΕΙΨΗ

Ι) Ο κύκλος και η έλλειψη στο σχέδιο

Τέχνη: η δημιουργία του Ωραίου αλλά και οι αντιλήψεις των ιστορικών κοινωνιών για το Ωραίο. Επειδή όμως η αίσθηση του Ωραίου αλλάζει από εποχή σε εποχή, οι αντιλήψεις για το νόημα της τέχνης μεταβάλλονται συνεχώς.

Καλές Τέχνες: γενικά, οι τέχνες που αποβλέπουν στην ικανοποίηση της καλαισθησίας. Ειδικότερα, οι τέχνες του χώρου η ζωγραφική, η γλυπτική, η χαρακτική, η αρχιτεκτονική, κλπ.

tan-tan-bo-2001

Στο έργο του Takashi Murakami κυριαρχεί η επανάληψη του κυκλικού σχήματος.

  Η γεωμετρική γνώση συνέβαλε αποφασιστικά ως θεωρητικό όργανο στις εικαστικές τέχνες.   Η τέχνη πάλι αφομοιώνει στοιχειά τα οποία πήρε τόσο από τον υλικό όσο και από τον αφηρημένο  κόσμο  της  επιστήμης.   Η επιρροή της μη Ευκλείδειας και πολυδιάστατης γεωμετρίας οδήγησε στη γέννηση  της μοντέρνας τέχνης. Αυτή  η θεωρία  της γεωμετρίας ήταν η κύρια επιστημονική επιρροή στη μοντέρνα τέχνη.

03                            02

Φίλιππο Μπρουνελέσκι (Filippo Brunelleschi, 1377 1446), Καθεδρικός ναός της Φλωρεντίας, (1418-1436) τρούλος, αξονομετρικό.

   O Φίλιππο Μπρουνελέσκι είναι ο πρωταγωνιστής της ιταλικής Αναγέννησης, γιατί θεωρείται ότι όρισε πρώτος τους μαθηματικούς κανόνες της προοπτικής, την οποία εφάρμοσε ως έναν τρόπο αναπαράστασης του χώρου αλλά και καθορισμού του ίδιου του κτιρίου. Στις κατασκευές του προτιμούσε πάντα τις πιο απλές μορφές, δηλαδή το τετράγωνο, τον κύβο, τον κύκλο και το ημισφαίριο. Μελετώντας τα ρωμαϊκά ερείπια επιδίωξε να απαλλάξει τη γοτθική αρχιτεκτονική από τις βαριές κατασκευές και δημιούργησε ένα νέο κατασκευαστικό σύστημα. Αυτός ο νεωτερισμός εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στον τρούλο του καθεδρικού ναού της Φλωρεντίας. Επάνω από το σημείο συνάντησης των κεραιών του σταυρού της γοτθικής εκκλησίας ο Μπρουνελέσκι ύψωσε μια οκταγωνική βάση, από την οποία ξεκινούσαν οι οκτώ νευρώσεις του τρούλου. Ανάμεσα σ' αυτές και επάνω σε διπλή στεφάνη διαμορφώθηκε ένας σκελετός, με μικρότερα κάθετα και οριζόντια τόξα, ο οποίος διασφάλιζε τη σταθερότητα της κατασκευής. Ανάμεσα στις δύο επικαλύψεις, μία προς το εξωτερικό και μία προς το εσωτερικό του ναού, μια σκάλα οδηγούσε μέχρι την κορυφή του τρούλου.

ide-o-anthropos-foto

  Ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου είναι διάσημο σχέδιο με συνοδευτικές σημειώσεις του Λεονάρντο ντα Βίντσι, που φτιάχτηκε περίπου το 1490 σε ένα από τα ημερολόγιά του. Απεικονίζει μία γυμνή αντρική φιγούρα σε δύο αλληλοκαλυπτόμενες θέσεις με τα μέλη του ανεπτυγμένα και συγχρόνως εγγεγραμμένη σε ένα κύκλο και ένα τετράγωνο. Το σχέδιο και το κείμενο συχνά ονομάζονται Κανόνας των Αναλογιών.

Η ανάγκη για ενότητα σε μια σύνθεση συναγωνίζεται πάντα με την ανάγκη για ποικιλία ώστε να υπάρχει ενδιαφέρον αλλά να διατηρείται το σύνολο ενιαίο. Πρόκειται για δύο συνθετικές αποφάσεις που είναι βασικές για το τελικό αποτέλεσμα.

  Ας ξεκινήσουμε από ένα απλό παράδειγμα, τον κύκλο, ένα από τα πιο απλά και ομοιογενή σχήματα στη φύση καθώς παρουσιάζει συνέπεια και συνέχεια στην καμπυλότητα της γραμμής του. Εξαιτίας αυτών των χαρακτηριστικών του και ενώ δεν είναι σχήμα δυσάρεστο ή άσχημο όσον αφορά τις δυνατότητες για ποικιλία είναι ένα σχήμα βαρετό. Αν τον αντιπαραθέσουμε με μία έλλειψη, ένα σχήμα κοντινό του που όμως παρουσιάζει διαφοροποίηση στην καμπυλότητα του περιγράμματός του ήδη έχουμε μια ποικιλία στην καμπυλομορφία του σχήματος.

  Ακόμα περισσότερο και από την έλλειψη, κατά τον Ηarold Speed, συγγραφέα του βιβλίου The practice and science of drawing, το σχήμα του αβγού είναι το πιο ποικίλο, καμπυλοειδές και αρμονικό σχήμα.

[Σημ: η έλλειψη είναι γεωμετρικό σχήμα και η κατασκευή της υπακούει γεωμετρικούς κανόνες ενώ το ωοειδές σχήμα = οβάλ προκύπτει από την συμπίεση ενός κύκλου κατά οποιονδήποτε τρόπο].

 Η απόλυτη ομοιογένεια του κύκλου τον καθιστά σχήμα  «δύσκολο» για να αντιμετωπιστεί σχεδιαστικά - ένα σχήμα αυτάρκες και αρμονικό που τραβά την προσοχή - και συχνά αποφεύγεται να χρησιμοποιείται λόγω των συνθετικών προβλημάτων που μπορεί να παρουσιάζει.  Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ήλιος και φεγγάρι σε ουρανό σαν κύκλοι   που, ένα στοιχείο που εύκολα καταστρέφει την συνθετική αρμονία τραβώντας την προσοχή εκεί όταν την θέλουμε κάπου αλλού. Η έλλειψη και ακόμα περισσότερο το ωοειδές σχήμα (οβάλ) είναι ένα από τα πιο ευχάριστα και σχεδιαστικά "εύκολα" στη χρήση τους σχήματα μια που είναι καμπυλόγραμμα και ευχάριστα αρμονικά και ταυτόχρονα ευχάριστα ποικίλα.

Screenshot_16_48

Βαν Γγογκ  «Έναστρος ουρανός»

  Αφού η ποικιλία σε ένα καμπυλόγραμμο συμμετρικό σχήμα εκφράζεται καλύτερα με το οβάλ σχήμα και η ενότητα με τον κύκλο καταλαβαίνουμε πως   το ενδιαφέρον βρίσκεται στην παραλλαγή κάποιων χαρακτηριστικών με την παράλληλη διατήρηση κάποιων ιδιοτήτων. Στο παραπάνω παράδειγμα η καμπυλότητα και η συμμετρία ως προς άξονα παραμένουν αλλά σταδιακά οι μαθηματικές ιδιότητες που ορίζουν έναν κύκλο ή μία έλλειψη σαν τέτοια καταρρίπτονται ώστε να φτάσουμε στο οβάλ, το λιγότερο αυστηρά καθορισμένο και περισσότερο ποικίλο σχήμα από τα τρία. Στο ίδιο πλαίσιο καταλαβαίνουμε ότι η  ποικιλία   δεν  εκφράζεται  πάντα   με  την  ριζική  αλλαγή,   πχ   από   τον  κύκλο   στο   τετράγωνο.   Σαν σχεδιαστική  επιλογή   μια   ακραία   αλλαγή  στο   σχήμα,   τη   γραμμή,   τον   τόνο,   ειδικά   όταν   συμβαίνει

μεμονωμένα γίνεται συχνά αντιληπτή σαν αντιπαράθεση, εναντίωση ή ασάφεια στο στυλ και όχι σαν πλούτισμα στις επιλογές μας.

  Οι δύο άξονες που κινείται ένα σχέδιο και κατ' επέκταση κάθε σχεδιαστική επιλογή είναι η ποικιλία  που δημιουργεί παραλλαγή, άρα δημιουργεί οπτικό ενδιαφέρον και η ενότητα που δημιουργεί συνδέσεις, άρα ταξινομήσεις και τάξη.   Χωρίς ενότητα μια εικόνα είναι χαοτική και μπερδεμένη. Χωρίς ποικιλία είναι βαρετή και αδιάφορη. Το καλό σχέδιο πετυχαίνεται με την εξισορρόπηση της ενότητας και της ποικιλίας,

δηλαδή με την ένταξη των σχεδιαστικών στοιχείων σε ένα πλαίσιο με  παραλλαγές, μετατοπίσεις και επαναλήψεις σε ένα ή δύο κυρίαρχα θέματα.

   Είναι γεγονός ότι χρειάζεται σχεδιαστική εμπειρία για να αναγνωρίσουμε την κεντρική οπτική ιδέα του σχεδίου μας, ένα στοιχείο καθαρά οπτικό και ξέχωρο από την θεματική επιλογή, την ύπαρξη αφήγησης ή όχι. Η ενότητα/ποικιλομορφία είναι σαν σχεδιαστική παράμετρος καθαρά οπτικό στοιχείο και σαν τέτοιο αναφέρεται σε καθαρά σχεδιαστικές αρετές/ιδιότητες.

'Έτσι, τρόποι για να δημιουργήσουμε ποικιλία είναι να παραλλάξουμε:

1.      τη γραμμή: την πυκνότητα, το πάχος, την κατεύθυνση, το μήκος, το χρώμα, τον τόνο.

2.      το σχήμα: το μέγεθος, τον τόνο, την υφή, την κατεύθυνση το είδος

3.      το χρώμα: απόχρωση, κορεσμός, τόνος

4.      αξία: υψηλό/χαμηλό κοντράστ, απαλό κοντράστ

5.      υφή: απαλή, άγρια υφή

293

Βασίλι Καντίνσκι

  Το ζητούμενο πάντα είναι να μην κατασκευάσουμε ένα δειγματολόγιο γραμμών, σχημάτων, υφών στην προσπάθεια να είμαστε ενδιαφέροντες. Αυτό σαν αποτέλεσμα φαίνεται ασύνδετο, ασαφές, αβέβαιο και για   όλα   αυτά   οπτικά   αδύναμο   και   αδιάφορο.   Οι   διαφορετικές   σχεδιαστικές   ποιότητες   που χρησιμοποιούνται σε ένα σχέδιο πρέπει να συνδέονται με κάποιες σχέσεις. Αυτές μπορεί να είναι και αντιθετικές   (μικρό-μεγάλο)   ταυτόσημες   (επανάληψη),   σταδιακές   (κλιμάκωση   μιας   ιδιότητας)   ή συμμετρικές (αντιστροφή σε άξονα ή σημείο) με παράλληλη διατήρηση κάποιων χαρακτηριστικών και διαφοροποίηση   κάποιων   άλλων.   Τελικά,   η   ποικιλομορφία   δεν   ορίζεται   μόνο   από   το   πλήθος διαφορετικών γραφών, γραμμών ή σχημάτων, αλλά από την δυνατότητα αυτό το πλήθος να έχει τάξη, να καθορίζεται με σχέσεις μεταξύ του και να ακολουθεί μια κλιμάκωση.