49^ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ      ΕΙΣΑΓΩΓΗ         ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ        ΑΝΕΜΟΣ        ΟΜΗΡΙΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ ΑΝΕΜΩΝ        ΘΑΛΑΣΣΑ
ΡΕΥΜΑΤΑ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ - ΡΕΥΜΑΤΑ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ - ΟΡΑΤΟΤΗΤΑ       ΣΥΝΝΕΦΑ            ΟΜΙΧΛΗ
ΚΑΤΑΚΡΗΜΝΙΣΜΑΤΑ           ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ - ΟΥΡΑΝΙΟ ΤΟΞΟ - ΚΑΥΣΩΝΑΣ
ΕΠΙΛΟΓΟΣ        ΕΤΗΣΙΑ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΤΑΘΜΟΥ 2018        ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΝΕΜΟΣ

  Η όποια αισθητή «οριζόντια κίνηση» του αέρα ονομάζεται άνεμος. Η όποια αισθητή «κατακόρυφη κίνηση» του αέρα ονομάζεται ρεύμα, και αν μεν είναι από κάτω προς τα επάνω λέγεται ανοδικό ρεύμα, αν είναι από επάνω προς τα κάτω λέγεται καθοδικό ρεύμα.

Πρωταρχική γενεσιουργός αιτία του ανέμου είναι η διαφορά της θερμοκρασίας του αέρος που με τη σειρά της δημιουργεί υπό ορισμένες προϋποθέσεις, διαφορές βαρομετρικής πίεσης μεταξύ παρακείμενων τόπων.

  Αν σε δύο συνεχόμενες περιοχές συμβεί να μην έχουν την ίδια θερμοκρασία, τότε η ατμοσφαιρική πίεση της περισσότερο ψυχρής θα είναι μεγαλύτερη από της θερμότερης περιοχής, με αποτέλεσμα να μετακινείται αέρια μάζα από τη ψυχρότερη προς την θερμότερη περιοχή.

  Την κίνηση του αέρα επηρεάζουν η δύναμη της βαροβαθμίδας, η περιστροφική κίνηση της γης, η κεντρομόλος επιτάχυνσης, οι δυνάμεις τριβών όταν έρθει σε επαφή ο άνεμος με το ανάγλυφο του εδάφους .

  Βαροβαθμίδα ή Βαροβαθμίς ονομάζεται η μεταβολή της ατμοσφαιρικής πίεσης στη μονάδα της γεωγραφικής απόστασης, που είναι η μία μοίρα. Όταν η βαροβαθμίδα μεταξύ δύο παρακείμενων τόπων έχει τιμή ίση προς το μηδέν, τότε μεταξύ των δύο αυτών τόπων επικρατεί άπνοια, δηλαδή ο αέρας παραμένει οριζόντια ακίνητος, και άνεμοι δεν παρατηρούνται. Όσο μεγαλύτερη η διαφορά ατμοσφαιρικής πίεσης και μικρότερη η απόσταση μεταξύ δύο τόπων τόσο σφοδρότεροι θα είναι οι άνεμοι που θα ακολουθήσουν.

  Συνεπώς η γνώση της βαροβαθμίδας, πάντα μεταξύ δύο τόπων, προσδιορίζει εμπειρικά και τη δύναμη των ανέμων που θα παρατηρηθούν στο χαμηλότερης ατμοσφαιρικής πίεσης τόπο, με διεύθυνση από εκείνη του έτερου τόπου. Βαροβαθμίδες της τάξεως (τιμής) 1mb/1° προξενούν ανέμους ασθενείς, ενώ της τάξεως 4 έως 5mb/1° προξενούν ανέμους θυελλώδεις.

   Η γνώση σχετικά με τους ανέμους και τα ατμοσφαιρικά φαινόμενα αποτελούσε και αποτελεί βάση της ναυτικής τέχνης. Ήδη σε επιγραφές της Γραμμικής Β από την Κνωσό αναφέρονται προσφορές σε κάποια a-ne-mo i-je-re-ja (ἀνέμων ἱέρεια) .

  Στην Αίγυπτο, κατά την εποχή του Νέου Βασιλείου, καταγράφεται μια θεά και ένας θεός των ανέμων . Στην Ελλάδα, μετά την εποχή της εκστρατείας του Ξέρξη, καθιερώθηκε λατρεία των ανέμων στους Δελφούς.

Πύργος των Ανέμων 1^ος αιώνας πχ Ρωμαϊκή Αγορά Αθήνα

   Οι Άνεμοι κι αυτοί σαν θεοί τους τιμούν στην Αρχαία Ελλάδα με θυσίες και προσφορές, καθώς πολλές εκδηλώσεις της ζωής τους εξαρτώνται από τη βοήθεια τους. Ισχυρές είναι και οι πνοές των ανέμων στην Ησιόδεια Θεογονία. Στο έπος αυτό, όπου καταγράφεται η γένεση των θεών και η δημιουργία από αυτούς του κόσμου, οι φυσικές δυνάμεις, όπως οι άνεμοι, δεν είναι παρά προσωποποιημένες θεότητες, γόνοι θεών, που γεννούν κι αυτοί με τη σειρά τους άλλα δαιμονικά όντα.

  Ο Αίολος, στην ελληνική μυθολογία, ήταν ο διορισμένος από τον Δία ταμίας των ανέμων. Ο Αίολος κρατούσε τους ανέμους μέσα στον ασκό του και τους άφηνε μετά από εντολή του Δία. Ήταν γιος του Ιππότη, όπως λέει ο Όμηρος. Γι' αυτό λεγόταν Ιπποτάδης. Ζούσε στη νήσο Αιολία, που είχε χάλκινα τείχη. Το νησί αυτό πιστευόταν ότι ήταν η Στρογγύλη, το σημερινό Στρόμπολι , εξ ου και η ονομασία Αιολίδες Νήσοι για το σύμπλεγμα που ανήκε εκεί. Ζούσε στο νησί μαζί με την γυναίκα του Αμφιθέα.

  Είχε έξι γιους και έξι κόρες, που προσωποποιούσαν τους ανέμους. Οι γιοί τους δυνατούς ανέμους, οι θυγατέρες τους ήπιους (τις αύρες). Σύμφωνα με μεταγενέστερη εκδοχή του μύθου, ο Αίολος ήταν γιος του Ποσειδώνα και της Άρνης. Με τη μητέρα του και τον αδελφό του Βοιωτό ζούσε στο Μεταπόντιο. Όταν αναγκάστηκε να φύγει από το Μεταπόντιο, λόγω του φόνου της θετής του μητέρας Αυτολύκης, κατέφυγε σ' ένα νησί του Τυρρηνικού Πελάγους, όπου έχτισε την πόλη Μπάρα, κατά τον Διόδωρο Σικελιώτη. Εφεύρε τα πανιά που κινούν τα πλοία και δίδαξε τη χρήση τους στους υπηκόους του.

ΟΔ.  κ   19-27 Μτφ. Αρ. Εφταλιώτη

 

    Ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του πήγε στην Αιολία, όπου ο Αίολος τους φιλοξένησε ένα μήνα. Όταν ζήτησε τη βοήθεια του Αιόλου για να αναχωρήσει, αυτός έκλεισε όλους τους ανέμους σε ένα ασκί και άφησε μόνο τον ούριο Ζέφυρο να πνέει ευνοϊκά γι' αυτούς. Με τη βοήθεια του Ζέφυρου ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του έφτασαν πολύ κοντά στην Ιθάκη. Αλλά κάποια στιγμή που ο Οδυσσέας αποκοιμήθηκε, οι σύντροφοί του άνοιξαν το ασκί, νομίζοντας ότι έχει χρυσάφι, και άφησαν ελεύθερους όλους τους ανέμους. Ξέσπασε θύελλα η οποία έστειλε τον Οδυσσέα πίσω στο νησί του Αιόλου, ο οποίος όμως δεν δέχτηκε να τον βοηθήσει και πάλι, τιμωρώντας τον για την ασέβεια των συντρόφων του.

 

  Το ανεμολόγιο του Ομήρου περιλαμβάνει τέσσερις ανέμους: βορέης, νότος, ζέφυρος και εὖρος.

ΙΛ.  Ι   4-8 Μτφ. Ν. Καζαντζάκη Ι.Θ. Κακριδή

 

ὡς δ᾽ ἄνεμοι δύο πόντον ὀρίνετον ἰχθυόεντα Βορέης καὶ Ζέφυρος, τώ τε Θρῄκηθεν ἄητον  ἐλθόντ᾽ ἐξαπίνης· ἄμυδις δέ τε κῦμα κελαινὸν κορθύεται, πολλὸν δὲ παρὲξ ἅλα φῦκος ἔχευεν·

Και ως άνεμοι στην θάλασσαν κινούν αντάμα δύο, εάν Βοριάς και Ζέφυρος ορμούν από την Θράκην έξαφνα. Κορυφώνεται το κύμα και μαυρίζει και φύκι χύνεται πολύ στην άκραν της θαλάσσης.

  Ο Νότος φέρνει ομίχλη και βροχές και είναι επικίνδυνος για όσους ταξιδεύουν στη θάλασσα το χειμώνα, αφού σηκώνει τεράστια κύματα. Είναι ετυμολογικός συγγενής με τα ρήματα νάω και νέω.

 

Νότος από τον Πύργο Ανέμων Ρωμαϊκή Αγορά Αθήνα

 

ΙΛ.  Β   394-397 Μτφ. Ν. Καζαντζάκη Ι.Θ. Κακριδή

 

  Από το δυτικά, από το ζόφος (σκοτάδι), πνέει ο ζέφυρος. Σε επιγραφή της Γραμμικής Β υπάρχει αναφορά σε γυναίκες από τη Ζεφύρα, που αργότερα ονομάστηκε Αλικαρνασσός (ze-pu-ra-ο). Αν δεχτούμε ότι Ζεφύρα πήρε το όνομά της από την χαρακτηριστικά δυτική θέση της στον Κεραμεικό Κόλπο, τότε μπορούμε να υποθέσουμε ότι ήδη από τη Μυκηναϊκή Εποχή ο άνεμος του δυτικού τεταρτημορίου ονομαζόταν με λέξη συγγενή προς το ζέφυρος. Ο Ζέφυρος είναι πολύ γρήγορος κι αυτός όσο ο Βορέας, και πολλές φορές επικίνδυνος.

 

Ζέφυρος από τον Πύργο Ανέμων Ρωμαϊκή Αγορά Αθήνα

 

ΟΔ.  μ   403-411 Μτφ. Ν. Καζαντζάκη Ι.Θ. Κακριδή

 

  Ο Ζέφυρος παρουσιάζεται όμως και ως ήπιος, δροσερός άνεμος, που φυσά μόνιμα σε παραδεισένιους τόπους, όπως είναι οι κήποι του Αλκίνοου και τα Ηλύσια Πεδία. 

 

ΟΔ.  β   420-421 Μτφ. Ν. Καζαντζάκη Ι.Θ. Κακριδή

 

  Τέλος, ο εὖρος πιθανώς προέρχεται από το ρήμα εὕω («ψήνω», «καψαλίζω», «ξηραίνω») με τη δασεία να χάνεται σε αναλογία προς το αὔρη, την «πνοή του ανέμου».

Ο εὖρος είναι ένας ξηρός (και στο Ιόνιο πέλαγος, πολύ θερμός κατά το θέρος) ανατολικός άνεμος και συχνά συναγωνίζεται στο φύσημα με τον Νότο — πράγμα που κάνει να σπάζουν τα κλαδιά των δέντρων στα δάση.

 

 

Εὖρoς από τον Πύργο Ανέμων Ρωμαϊκή Αγορά Αθήνα

 

ΙΛ.  Β   144-148 Μτφ. Ν. Καζαντζάκη Ι.Θ. Κακριδή

 

  Συνεπώς, οι τέσσερις ομηρικοί άνεμοι σχετίζονται μόνο έμμεσα με τα σημεία του ορίζοντα: ο καθένας προέρχεται από ένα διαφορετικό τεταρτημόριο, αλλά το όνομά τους εκφράζει κυρίως ιδιότητες και όχι απλώς προέλευση από κάποιο σημείο του ορίζοντα. Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε τη διαφορά αντίληψης περί ανέμων ανάμεσα στη σημερινή εποχή και στις εποχές προ πυξίδας και ναυτικού χάρτη.

Διεύθυνση Ομηρικών Ανέμων

  Στη σημερινή ναυτιλία ο άνεμος ταυτίζεται ανάλογα με το συγκεκριμένο σημείο του ορίζοντα από το οποίο πνέει: για παράδειγμα, ως «βόρειος» ορίζεται ο άνεμος που πνέει από τις 360⁰ +11,25⁰ του ανεμολογίου.

   Όμως, στη ναυτιλία χωρίς όργανα τα πράγματα είναι διαφορετικά: ο ναυτικός κατανοεί ποιος άνεμος φυσάει από τις ιδιότητες και ιδιαιτερότητές του. Ο συλλογισμός του ναυτικού της ομηρικής εποχής δεν ήταν «ο άνεμος φυσάει από τα ανατολικά, άρα είναι εὖρος», αλλά «φυσάει εὖρος, άρα ο άνεμος έρχεται από τα ανατολικά».

  Σήμερα, η ονοματολογία των ανέμων είναι πολύ πιο περίπλοκη από εκείνη των επών: το σύγχρονο ανεμολόγιο περιλαμβάνει δεκαέξι ανέμους το ομηρικό μόλις τέσσερις . Στο θέμα αυτό, πρέπει να σημειώσουμε ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας του πλοίου έδωσε τη δυνατότητα στα καράβια να ανεβαίνουν περισσότερο στον άνεμο ή, με άλλα λόγια, να εκμεταλλεύονται για την πρόωσή τους ευρύτερο τόξο του ανεμολογίου. Καθώς η ονοματοθεσία ακολουθεί την εξέλιξη, ένα πιο εξελιγμένο σύστημα πλεύσης και ιστιοφορίας απαιτούσε ακριβέστερο προσδιορισμό της κατεύθυνσης του ανέμου και όχι ένα γενικό χωρισμό του ορίζοντα σε τέσσερα τεταρτημόρια. Έτσι, στον 4ο αιώνα π.χ., ο Αριστοτέλης κατέγραφε ένδεκα ανέμους, κατασκευάζοντας, με καθαρά γεωμετρικούς όρους, ένα πλήρες ανεμολόγιο.

Σημερινό ονοματολόγιο Ανέμων

  Ο πλους του ιστιοφόρου απαιτεί από το πλήρωμα γνώση των περιορισμών του σκάφους, γνώση των τοπικών συνθηκών του ανέμου για κάθε σκέλος του ταξιδιού και σχεδιασμό του δρομολογίου σύμφωνα με τα παραπάνω δεδομένα. Ο M. Murray, συγκρίνοντας το σύστημα των ανέμων κατά την αρχαία και τη σύγχρονη εποχή διαπίστωσε ότι «οι άνεμοι της κλασικής αρχαιότητας ήταν κατ’ ουσία οι ίδιοι με τους σημερινούς… Συνεπώς, νομιμοποιείται απολύτως η χρήση σημερινών δεδομένων σχετικά με τους ανέμους σε προβλήματα της κλασικής αρχαιότητας». Εκτός από τις διαπιστώσεις του Murray, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και τα εξής:

       I.            Η μέση στάθμη της Μεσογείου κατά τα τελευταία 4.000 χρόνια δεν έχει ανέλθει πάνω από 3 μέτρα. Κι ενώ αυτή η αλλαγή έχει σημαντικές επιπτώσεις στην κλίμακα των ανθρώπινων εγκαταστάσεων και οικονομιών, η προβολή του ισοβαθούς των 3 μέτρων ως ακτογραμμής δείχνει σαφώς ότι το περίγραμμα των σημαντικών ηπειρωτικών και νησιωτικών ακτών του Ιονίου και του Αιγαίου παραμένει ουσιαστικά παρόμοιο σε σχέση με το σημερινό, άρα οι συνθήκες παράκτιας ιστιοπλοΐας δεν έχουν διαφοροποιηθεί ουσιαστικά από το 2.000 π.χ. μέχρι σήμερα. Φυσικά, οι γεωφυσικές αλλαγές (άνοδος της στάθμης της θάλασσας, διάβρωση των ακτών, προσχώσεις), αλλά και η ανθρώπινη δραστηριότητα έχουν μεταβάλει σε μεγάλο βαθμό τις περιοχές όπου βρίσκονταν τα αρχαία λιμάνια και αραξοβόλια. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Τίρυνθας, που κατά τη Μυκηναϊκή Εποχή ήταν παραθαλάσσια πόλη. Όμως, αυτό μπορεί να επηρεάσει τις επιλογές της ρότας του ταξιδιού, όχι τις ίδιες της συνθήκες πλεύσης.

    II.            Στο διάστημα των τελευταίων 4.000 ετών δεν έχουν υπάρξει μείζονες αλλαγές στον φυσικό χώρο της Μεσογείου, όπως προκύπτει από τις γραπτές πηγές των πολιτισμών που αναπτύχθηκαν στις ακτές της.

 III.            Η μέση θερινή επιφανειακή θερμοκρασία των υδάτων της Μεσογείου από το 2.000 π.X. μέχρι σήμερα κινείται μόλις κατά +1 ο C γύρω από τους 24οC . Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι αλλαγές των κλιματολογικών συνθηκών μπορεί να είχαν θεαματικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη κλίμακα, όμως δεν επέφεραν ουσιαστικές αλλαγές στο βασικό σχήμα ρευμάτων και ανέμων της Μεσογείου.

   Στη βάση όλων των παραπάνω στοιχείων, υποθέτουμε ότι είναι αποδεκτή η χρήση σύγχρονων διαπιστώσεων και στατιστικών δεδομένων για να σκιαγραφήσουμε ένα περίγραμμα σχετικά με τις ρότες που ακολουθούσαν τα καράβια κατά την αρχαιότητα. Το μετεωρολογικό έτος στη Μεσόγειο διαιρείται σε δύο περιόδους: μία θερμή, από τα μέσα Μαΐου μέχρι και τα τέλη Σεπτεμβρίου, και μια ψυχρότερη, από τον Οκτώβριο έως τα μέσα Μαΐου. Η θερμή περίοδος χαρακτηρίζεται από υψηλές θερμοκρασίες, σχεδόν μόνιμη ηλιοφάνεια και ελάχιστες ή μηδενικές ατμοσφαιρικές κατακρημνίσεις. Η ψυχρή περίοδος χαρακτηρίζεται από χαμηλότερες θερμοκρασίες, εναλλαγή ηλιοφάνειας και νεφώσεων και αρκετές βροχοπτώσεις, κυρίως στις βόρειες ακτές της Μεσογείου· ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ψυχρής περιόδου είναι η ύπαρξη πολυάριθμων βαρομετρικών χαμηλών, τα οποία κινούνται από τα δυτικά προς τα ανατολικά. Συνεπώς, το βασικό σχήμα των ανέμων διαμορφώνεται από αυτές τις δύο κύριες εποχές, καθώς και από τις συντομότερες μεταβατικές περιόδους: η μεταβατική περίοδος από τη θερμή στην ψυχρή εποχή, κατά τον Οκτώβριο, είναι αρκετά σύντομη, ενώ συχνά παρατηρείται αρκετά απότομη μετάβαση από τη θερμή στην ψυχρή περίοδο. Αντίθετα, η μετάβαση από τη ψυχρή στη θερμή περίοδο (Μάιος) έχει μεγαλύτερη διάρκεια και η αλλαγή συντελείται βαθμιαία.

Άνεμοι στη Μεσόγειο: Levanter (ανατολικός άνεμος Ιούλιο-Οκτώβριο), Vendavales ( τον Χειμώνα νοτιοδυτικοί άνεμοι), Leveche:(ΝΑ –ΝΔ με άμμο), Mistral:( βόρειος άνεμος),   Bora:   ( βορειοανατολικός άνεμος τον χειμώνα), Scirocco: νότιος άνεμος με έντονη βροχή,  Libeccio:( νοτιοδυτικός άνεμος με δυτικές θύελλες, Meltemi (Etesians): καλοκαίρι στο Αιγαίο

  Οι δύο λεκάνες της Μεσογείου, η ανατολική και η δυτική επηρεάζονται από διαφορετικά συστήματα ατμοσφαιρικών πιέσεων κατά τις δύο περιόδους του έτους. Στη δυτική λεκάνη κυριαρχεί το υψηλό βαρομετρικό των Αζόρων, το οποίο κινείται προς τα βόρεια και στέλνει στη Μεσόγειο αντικυκλωνικά συστήματα μέσα από τα χάσματα του Γιβραλτάρ και της Carcassonne. Οι θερινοί αντικυκλώνες, κινούμενοι προς τα βόρεια και τα ανατολικά, δημιουργούν ένα ήπιο και άκρως ευμετάβλητο σύστημα ανέμων στη βορειοδυτική ακτή της Μεσογείου, με τoν επικρατούντα άνεμο (mistral) να πνέει από τα βορειοδυτικά.

 Ένα σύστημα βαρομετρικών χαμηλών και αντικυκλώνων στο βόρειο τμήμα της ανατολικής λεκάνης δημιουργεί τον κυρίαρχο άνεμο της θερινής περιόδου στην περιοχή του Αιγαίου: το μελτέμι, τους ετησίους ανέμους των Ελλήνων. Το φαινόμενο των ετησίων ξεκινά από τον Μάιο με τους ασταθείς και ασθενείς προδρόμους ανέμους , για να κορυφωθεί τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Τον Σεπτέμβριο, οι ετήσιοι εξασθενούν. Παύουν να πνέουν με την είσοδο της ψυχρής περιόδου. Το μελτέμι είναι ημερήσιος άνεμος. Ξεκινά το πρωί, όταν ο ήλιος έχει υψωθεί αρκετά. Η ισχύς του κορυφώνεται κατά το μεσημέρι και εξασθενεί το απόγευμα. Στο βόρειο Αιγαίο είναι άνεμος βορειοανατολικός ή βόρειος και κατά την πορεία του στο αρχιπέλαγος στρέφεται προς τα ανατολικά, ενισχύεται και, όταν εξέρχεται από την αιγιακή λεκάνη, είναι πλέον βορειοδυτικός άνεμος. Στην ανοικτή θάλασσα οι ετήσιοι συνεχίζουν να στρέφονται αντίθετα προς τη φορά των δεικτών του ρολογιού, με αποτέλεσμα να φτάνουν ως δυτικός άνεμος στις ακτές της Κύπρου και της Μέσης Ανατολής, και ως βορειοδυτικός στις ακτές της Αιγύπτου .

 

ΙΛ.  Η   62-66 Μτφ. Ν. Καζαντζάκη Ι.Θ. Κακριδή

 

  Στο κεντρικό Αιγαίο και, κυρίως, στις Κυκλάδες, το μελτέμι τροφοδοτείται από τον γεωγραφικό κατακερματισμό της περιοχής: ένα πλήθος μικρών ορεινών νησιών, χωρισμένων από στενές λωρίδες θάλασσας, αυξάνουν την ισχύ του και διασπούν το ρεύμα του σε ριπαίους ανέμους, σε ένα χαοτικό σχήμα απρόβλεπτης κατεύθυνσης και έντασης· αφρισμένα κύματα με μεγάλη συχνότητα, έντονη φουσκοθαλασσιά που ξεσπάει σε ακτές πολλά μίλια μακριά από το σημείο της τοπικής τρικυμίας, σπιλιάδες που πλήττουν αιφνίδια τις ακτές και τα ακρωτήρια των νησιών. Το μελτέμι στο κεντρικό Αιγαίο ήταν ευχή και κατάρα για τα καράβια της αρχαίας εποχής: τους εξασφάλιζε με βεβαιότητα την απαραίτητη ενέργεια για να κινηθούν από το βορρά στο νότο. Όμως έπρεπε να βρουν απάνεμο καταφύγιο, όταν έρχονταν αντιμέτωπα με τις αιφνίδιες αλλαγές του. Στο βόρειο Αιγαίο και στην περιοχή των Κυκλάδων η πορεία του καραβιού έπρεπε να είναι πολύ προσεκτικά σχεδιασμένη, ώστε να υπάρχει κάθε στιγμή δυνατότητα διαφυγής από τις ιδιοτροπίες των ετησίων.

Μελτέμι

ΙΛ.  Δ   422-427 Μτφ. Ν. Καζαντζάκη Ι.Θ. Κακριδή

 

   Κάποιες φορές, το καλοκαίρι, θερμές αέριες μάζες εισχωρούν στη Μεσόγειο από τις νότιες ακτές και κατευθύνονται προς τα βόρεια. Οι Άραβες ονομάζουν αυτούς τους ανέμους šarqi-ανατολικός) και από αυτή τη λέξη προέρχεται το ιταλικό sirocco, ο σιρόκος ή σορόκος στα ελληνικά. Ο σιρόκος, προερχόμενος από τη Σαχάρα και τις ερήμους της Αραβίας, εισέρχεται από την χερσόνησο της Κυρηναϊκής και κατευθύνεται δυτικά, προς την Ισπανία. Όταν βρει διέξοδο από το άνοιγμα της Τριπολιταίνης, παίρνει πορεία προς τη θάλασσα του Ιονίου και την Αδριατική. Αν οι αέριες μάζες από την Τριπολιταίνη κινηθούν γρήγορα, φθάνουν στις βόρειες μεσογειακές ακτές ως ξηρός και θερμός άνεμος, γεμάτος κίτρινη σκόνη: είναι ο λίβας. Αν η ταχύτητά τους είναι μειωμένη, τότε χάνουν το φορτίο της σκόνης και φθάνουν στο Ιόνιο ως διαυγής, ξηρός άνεμος: ο λευκονότος του Αριστοτέλη. Και τέλος, αν κινηθούν ακόμη πιο αργά, απορροφούν υγρασία από τη θάλασσα και φτάνουν γεμάτες σύννεφα και βροχή στη βόρεια Μεσόγειο: είναι ο γαρμπής.

Σιρόκο

  Αυτά τα δύο συστήματα ανέμων, το μελτέμι στο Αιγαίο και οι αέριες μάζες από τη Λιβύη, καθορίζουν το βασικό σχήμα ναυσιπλοΐας γύρω από τις ακτές της ελληνικής χερσονήσου, στο Αιγαίο και στο Ιόνιο αντίστοιχα, κατά τη θερινή περίοδο. Συνεπώς, η επιτυχής έκβαση ενός ταξιδιού εξαρτάται από το βαθμό κατανόησης της λειτουργίας του συστήματος, όχι μόνο ως προς την παρουσία των επικρατούντων ανέμων, αλλά και ως προς την απουσία τους. Σε κάθε γνωστή ρότα, η στρατηγική του καπετάνιου ήταν να επαναλάβει τις ρουτίνες που είχε μάθει την εποχή της μαθητείας του ως νεαρός ναύτης και είχε εμπεδώσει μέσα από τις επαναλήψεις. Όπως συμβαίνει με τις πρακτικές τέχνες, ένα επιπλέον τμήμα των γνώσεων που καθόριζαν τη στρατηγική του καπετάνιου ήταν οι εκείνες γνώσεις που είχε αποκομίσει από την προφορική παράδοση.

ΟΔ.  ξ   252-258 Μτφ. Ν. Καζαντζάκη Ι.Θ. Κακριδή