49^ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ

  Με τον όρο αρχαία ελληνική επιστήμη εννοούμε τη σχετική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε από τον 6^ο αιώνα π.Χ, όχι μόνο στα στενά όρια της σημερινής Ελλάδας, αλλά σε μια ευρύτερη γεωγραφική περιοχή που κάλυπτε όλα σχεδόν τα παράλια της Μεσογείου και ένα μεγάλο μέρος της Μέσης Ανατολής. Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της δραστηριότητας ήταν η χρήση της ελληνικής γλώσσας ως κώδικας επικοινωνίας.

   Προσωκρατικοί φιλόσοφοι καλούνται οι φιλόσοφοι που έδρασαν πριν τον θάνατο του Σωκράτη, αλλά και αυτοί που δεν συνδέονται με τις ιδέες και τη σχολή του Σωκράτη όπως οι σοφιστές και ο Δημόκριτος.

Χαρακτηριστικό που διακρίνει τους προσωκρατικούς από τους προϊστορικούς λαούς είναι:

Α) Η ανακάλυψη της φύσης και η έξωση του υπερφυσικού από τις ερμηνείες των φυσικών φαινομένων.

Β) Η καθιέρωση ως κριτηρίου της αντοχής μιας θεωρίας στη δημόσια διατύπωση και στη σχετική  ορθολογική κριτική.

Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΙΩΝΙΑΣ

 ΘαΛΗς (624π.Χ.-543π.Χ.)

   Κύριος εκπρόσωπος της σχολής θεωρείται ο Θαλής ο Μιλήσιος ένας από τους επτά σοφούς της Αρχαίας Ελλάδας. Ο πατέρας του λεγόταν Εξαμύης και η μητέρα του Κλεοβουλίνη. Ανήκε σ’ ευγενική γενιά. Τη μόρφωση του την πήρε από τους Αιγυπτίους ιερείς. Ο Θαλής  θεωρείται πατέρας της Ελληνικής φιλοσοφίας διότι πρώτος έθεσε το πρόβλημα μίας γενικής αρχής των πραγμάτων. Πέθανε σε προχωρημένη ηλικία παρακολουθώντας αθλητικούς αγώνες εξαιτίας της ζέστης, της δίψας και της εξάντλησης. Στον τάφο του χαράχτηκε το εξής επίγραμμα: «Αυτός ο μικρός τάφος, είναι του Θαλή του εξαίρετου, που η δόξα έφτανε ως τα ουράνια.»

  Το έργο του Θαλή είναι τεράστιο. Υπήρξε μεγάλος αστρονόμος και μαθηματικός. Στα μαθηματικά επινόησε την απόδειξη. Η επινόηση αυτή θεωρείται ότι αποτέλεσε τη βάση για την δημιουργία του πολιτισμού. Στην  αστρονομία καθόρισε τη διάρκεια του χρόνου σε 365 ημέρες και ερμήνευσε σωστά την έκλειψη του ηλίου. Είπε πρώτος ότι η σελήνη παίρνει το φως από τον ήλιο και, τέλος, βρήκε ότι ο πολικός αστέρας μπορεί να χρησιμεύσει σαν οδηγός στους ναυτικούς.

   Ο Πρόκλος αποτελεί την καλύτερη και την πλέον αξιόπιστη πηγή για τον Θαλή ως Γεωμέτρη.   Σύμφωνα με τον Πρόκλο, ο Θαλής μετέβη στην Αίγυπτο, απ’ όπου εισήγαγε την μελέτη της Γεωμετρίας στην Ελλάδα. Με τον Θαλή, αλλά και τους επίγονους της σχολής της Ιωνίας, το σχήμα παίρνει ουσιαστικό και πρωτεύοντα ρόλο στην σπουδή της Γεωμετρίας και γίνεται το ίδιο, αντικείμενο μελέτης και μαθηματικού στοχασμού. «Κατόρθωσε να μετρήσει τις πυραμίδες παρατηρώντας το μήκος της σκιάς τους, κατά τη στιγμή που οι σκιές μας έχουν μήκος ίσο με το ύψος μας.» Ο Ηράκλειτος γράφει: «Ο Θαλής πρώτος αστρολογήσαι».

  Όπως μας παραδίδει ο Αριστοτέλης στο Περί Ψυχής Α5 και Α3 ο Θαλής πίστευε πως ο κόσμος είναι γεμάτος θεούς και ότι η ψυχή είναι κάτι το κινητικό. Πρόκειται ουσιαστικά για μια αρχαϊκή διατύπωση της θεωρίας του υλοζωισμού, σύμφωνα με την οποία ο κόσμος είναι ζωντανός και έμψυχος, γεγονός που πιστοποιείται από την κινητικότητα του. Ο υλοζωισμός στην νεότερη έννοιά του θεωρεί ως δομικό στοιχείο του κόσμου το φυσικό στοιχείο εννοώντας το ως έμβρυο, ως οντότητα στην οποία η ύλη και η ενέργεια είναι αδιάσπαστα ενωμένες. Ο Θαλής ήταν ο πρώτος Έλληνας φιλόσοφος που αναζήτησε την πρώτη αρχή των όντων και των κοσμικών φαινομένων. Ως πρώτη αιτία όρισε το νερό. Η ζωτική δύναμη του νερού και η τεράστια σημασία του στη φύση ήταν η αιτία που έκανε τον Θαλή να το ορίσει ως πρωταρχικό στοιχείο.

   Η μεγάλη συμβολή των Ιώνων συνιστάται το ότι για πρώτη φορά αυτοί αποδεικνύουν το γεωμετρικό σχήμα, όχι απλά ως στοιχείο υπολογισμών, αλλά ως αντικείμενο μελέτης και μαθηματικού στοχασμού.

  
ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ            ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ                                              ΜΙΛΗΤΟΣ                         

  Άλλοι εκπρόσωποι της σχολής ήταν ο Αναξίμανδρος(610-545π.χ), ο Αναξιμένης (628-525π.χ), ο Κλεόστρατος από την Τένεδο που έκανε αστρονομικές παρατηρήσεις, ο Ξενοφάνης από τον Κολοφώνα ο πρώτος γεωλόγος και παλαιοντολόγος. Ο Αναξίμανδρος έγραψε την πραγματεία Περί  Φύσεως και του αποδίδεται ο πρώτος Παγκόσμιος χάρτης. Θεωρούσε πρώτη αρχή του κόσμου το άπειρο.

Ο Αναξιμένης θεώρησε πρώτη αρχή του κόσμου το πνεύμα = αέρας.

ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΑ ΣΧΟΛΗ

  Ιδρυτής ο Πυθαγόρας ο Σάμιος. Κύρια μαθήματα ήταν Αριθμητική, Γεωμετρία, Αστρονομία, «τετρακτύς» και ηθικά- Θρησκευτικά.

ΠυθαΓΟρας

  Ο Πυθαγόρας ο Σάμιος, υπήρξε σημαντικός έλληνας φιλόσοφος, μαθηματικός, γεωμέτρης και θεωρητικός της μουσικής. Είναι ο κατ’ εξοχήν θεμελιωτής των ελληνικών μαθηματικών και δημιούργησε ένα άρτιο σύστημα για την επιστήμη των ουρανίων σωμάτων, που κατοχύρωσε με όλες τις σχετικές αριθμητικές και γεωμετρικές αποδείξεις. Γεννήθηκε σε χρονολογία που δεν μας είναι γνωστή, αλλά που εικάζεται πως είναι μεταξύ των ετών 580 - 572 π.Χ. και ως επικρατέστερος τόπος γεννήσεως θεωρείται η νήσος Σάμος. Πέθανε στο Μεταπόντιον της Ιταλικής Λευκανίας σε μεγάλη ηλικία, περί το 500 - 490 π.Χ. Το όνομα Πυθαγόρας του το έδωσαν οι γονείς του προς τιμήν της Πυθίας που προφήτευσε την γέννηση του. Ο Πυθαγόρας είναι ένας από τους μεγαλύτερους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους και ιδρυτής της Πυθαγόρειας σχολής. . Περίπου δεκαοκτώ ετών, έφυγε  για την Μίλητο κοντά και στον φιλόσοφο Θαλή. Με την προσωπικότητα και την ευφράδεια της ομιλίας του, κέρδισε τον θαυμασμό και την εκτίμηση όλων και κατέστη κοινωνός των διδασκαλιών των. Ήταν ο Θαλής που προέτρεψε τον Πυθαγόρα να μεταβεί στην Αίγυπτο και να συναναστραφεί με τους ιερείς της Μέμφιδος και της Διοσπόλεως, από τους οποίους ο ίδιος ο Θαλής είχε λάβει πολλές γνώσεις, προλέγοντας πως εάν ο Πυθαγόρας ερχόταν σε επαφή μαζί τους, θα γινόταν θεϊκότερος και σοφότερος από όλους τους ανθρώπους. Ο Πυθαγόρας έμεινε 22 χρόνια στην Αίγυπτο και κατόπιν μεταφέρθηκε στη Βαβυλώνα διδασκόμενος θεολογικά και αστρονομικά θέματα για άλλα δώδεκα έτη.

  Όταν γύρισε στη Σάμο επιχειρούσε με κάθε τρόπο να μεταδώσει στους συμπατριώτες του τα μαθήματα των αριθμών καθώς και άλλες γνώσεις της πολύ πλούσιας παιδείας του. Όμως οι Σάμιοι δεν έδειξαν το απαιτούμενο ενδιαφέρουν και αποφάσισε να μετοικίσει προς τη νότια Ιταλία. Η φιλοσοφία μετακινείται από την περιοχή της Ιωνίας στην Κάτω Ιταλία, όπου ήκμαζαν οι ελληνικές πόλεις. Ο Κρότωνας, αριστοκρατική πόλη της Μεγάλης Ελλάδος, έγινε το ορμητήριο του "Θιάσου" του Πυθαγόρα που επεδίωκε την ηθική και πνευματική αναγέννηση όλων των λαϊκών στρωμάτων, ανδρών και γυναικών. Ο Πυθαγόρας είχε πολλούς και πιστούς μαθητές. Κάθε φορά που έμπαιναν στο σπίτι του τους έλεγε να λένε τα εξής: Που έσφαλα; Τι έκανα; Τι έπρεπε να κάνω και δεν έκανα; Ο Πυθαγόρας δεν έγραψε κανένα έργο, έτσι το βάρος της διάσωσης της διδασκαλίας του έπεσε στους μαθητές του. Για τους πυθαγόρειους η ουσία των πραγμάτων βρίσκεται στους αριθμούς και στις μαθηματικές σχέσεις. Γνωστή είναι ακόμη η πυθαγόρεια διδασκαλία της "μιμήσεως" κατά την οποία τα αισθητά υπάρχουν κατ' απομίμηση ατελή του τέλειου νοητού κόσμου. Έτσι εισάγεται στην Ελληνική φιλοσοφία η αντίληψη των δύο κόσμων, νοητού και αισθητού που επηρέασε, στη συνέχεια, την θεωρία για τον κόσμο των Ιδεών του Πλάτωνα.

   Η αληθινή πηγή της σοφίας για τους Πυθαγόρειους είναι η τετρακτύς, δηλαδή οι τέσσερις πρώτοι φυσικοί αριθμοί που θεωρείται ότι συνδέονται μεταξύ τους με διάφορες σχέσεις. Το ενδιαφέρον του Πυθαγόρα για τη μουσική αρμονία οδηγεί στη σκέψη σε αυτόν να αποδοθεί και η θεωρία της «Αρμονίας των Σφαιρών». Επίσης έχουν αποδοθεί σε αυτόν διάφορες γεωμετρικές ανακαλύψεις με γνωστότερο το ομώνυμό του θεώρημα.

   Πολλά ονόματα Πυθαγορείων αναφέρονται, αυτά όμως που θα 'πρεπε να συγκρατήσουμε είναι ο Ίππασος ο Μεταποντίνος, που ήκμασε το 538 περίπου και ανακάλυψε τους ασύμμετρους αριθμούς, ο Αλκμέων από τον Κρότωνα, που ήκμασε γύρω στο 500 και εισήγαγε τις θεωρίες των Πυθαγορείων στην ιατρική, ο Φιλόλαος(428-347π.Χ) , που λέγεται ότι μύησε τον Πλάτωνα στα μυστήρια της αίρεσης, μαθηματικός, μουσικός και μαζί με τον Ικέτα (5^ος αιώνας π.Χ)   υποστήριζαν ότι η Γη κινείται γύρω από ένα κεντρικό «πυρ», και, τέλος, ο Αρχύτας (428-347π.Χ) από τον Τάραντα, φίλος του Πλάτωνα, που ασχολήθηκε κυρίως με τη μουσική.

ΦΙΛΟΛΑΟΣ                       ΙΚΕΤΑΣ                            ΠΕΤΟΜΗΧΑΝΗ - ΑΡΧΥΤΑΣ

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΥΘΑΓΟΡΑ          

  ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΙΑ: Μύησε τον Πυθαγόρα στις αρχές της αριθμοσοφίας και της γεωμετρίας.

  ΦΙΝΤΥΣ: Αναφέρεται ως εμπνεύστρια της ισότητας που συνδέει τις πυθαγόρειες τριάδες (6ος αι. π.Χ.).

   ΔΕΙΝΩ: Γυναίκα του Βροντίνου. Μαθήτρια και πεθερά του Πυθαγόρα, γνώστρια της αριθμοσοφίας.

  ΑΡΙΓΝΩΤΗ: Φιλόσοφος, συγγραφέας, μαθηματικός από την Σάμο, θυγατέρα του Πυθαγόρα.

  ΔΑΜΩ: Θυγατέρα του Πυθαγόρα

   ΒΙΤΑΛΗ: Κόρη της Δαμούς και εγγονή του Πυθαγόρα.

  ΑΒΡΟΤΕΛΕΙΑ: Πυθαγόρεια φιλόσοφος από τον Τάραντα.
  ΑΓΛΑΟΝΙΚΗ: (5ος αι. π.Χ.), η πρώτη χρονολογικά γυναίκα αστρονόμος  από τη Θεσσαλία.

Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΧΙΟΥ

  Η Σχολή της Χίου είναι μεταγενέστερη της σχολής των Πυθαγορείων. Σημαντικότεροι εκπρόσωποι θεωρούνται ο Οινοπίδης αρχαίος Έλληνας μαθηματικός και αστρονόμος, που άκμασε περί το 450 π.Χ.. Γεννήθηκε λίγο μετά το 500 π.Χ. στο νησί Χίος. Επίτευγμα του Οινοπίδη ήταν ο πρώτος προσδιορισμός της γωνίας που είναι γνωστή ως λόξωση της εκλειπτικής. Ο μαθητής του είναι ο Ιπποκράτης ο Χίος(470 – 410π.Χ) μέγας γεωμέτρης. Το βασικό έργο  του Ιπποκράτη  είναι ότι υπήρξε ο πρώτος στην Ιστορία της Επιστήμης που συνέγραψε μια συστηματικά οργανωμένη πραγματεία Γεωμετρίας, τα «Στοιχεία».  Μέρος του βιβλίου που σώζεται  υπολογίζει το εμβαδόν των σχημάτων που είναι σήμερα γνωστά διεθνώς ως Μηνίσκοι του Ιπποκράτους.

ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ