49ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ
Η αστρονομία είναι από τις αρχαιότερες φυσικές επιστήμες, χρονολογούμενη στην αρχαιότητα, με ρίζες σε θρησκεία, μυθολογία και αστρολογία της προϊστορίας. Η αρχική αστρονομία περιελάμβανε παρατήρηση των μοτίβο και των κινήσεων ουράνιων σωμάτων που μπορούσαν να δουν και συγκεκριμένα του ηλίου, της σελήνης και αστεριών και πλανητών που είχαν τη δυνατότητα να δουν με γυμνό μάτι.
Η μελέτη της αλλαγής θέσεων του ηλίου στον ορίζοντα ή η αλλαγή της εμφάνισης των αστεριών κατά τη διάρκεια του έτους μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία αγροτικού ή τελετουργικού ημερολογίου. Σε ορισμένους πολιτισμούς μάλιστα τα αστρονομικά δεδομένα χρησίμευαν για αστρονομικές προβλέψεις.
ΒΑΒΥΛΩΝΙΟΙ
Η βαβυλωνιακή αστρονομία αναφέρεται σε αστρονομικές μεθόδους και θεωρίες που αναπτύχθηκαν στη Μεσοποταμία (σημερινό Ιράκ) και ιδιαίτερα στη Βαβυλώνα, κληρονομώντας όμως και προηγούμενες πεποιθήσεις των Σουμερίων. Η Βαβυλωνιακή αστρονομία ήταν η βάση για πάρα πολλές αστρονομικές παραδόσεις που αναπτύχθηκαν αργότερα από τους Έλληνες, τους Πέρσες, τους Σύριους, τους Βυζαντινούς, τους Άραβες και τους δυτικοευρωπαίους.
Σύμφωνα με τον Aasger Aaboe οι ρίζες της δυτικής αστρονομίας βρίσκονται στη Μεσοποταμία και όλες οι δυτικές προσπάθειες για αυτή την επιστήμη είναι άμεσοι πρόγονοι της δουλειάς των Βαβυλωνίων. Οι γνώσεις μας για τους Σουμέριους είναι έμμεσες μέσω των πρώτων «Βαβυλωνιακών Αστρικών Καταλόγων» από το 1200 π.Χ.. το γεγονός ότι πολλά ονόματα του καταλόγου είναι στα Σουμερικά δηλώνει μια συνέχεια μέχρι την αρχή της εποχής του χαλκού.
Η ιστορία της αστρονομίας στη Μεσοποταμία και τον κόσμο γενικότερα ξεκινά με τους Σουμέριους που ανέπτυξαν το πρώτο σύστημα γραφής (τη γνωστή σφηνοειδή), γύρω στα 3500-3200 π.Χ.. Ανέπτυξαν ένα είδος αστρονομίας που είχε σημαντική επιρροή στο περίπλοκο βαβυλωνιακό σύστημα αστρονομίας.
Κατά τον 8ο και 7ο αιώνα π.Χ. οι Βαβυλώνιοι αστρονόμοι ανέπτυξαν μια νέα εμπειρική προσέγγιση της αστρονομίας. Ξεκινούν να μελετούν την φιλοσοφία σε σχέση με την ιδανική φύση του σύμπαντος και ξεκίνησαν να έχουν συνοχή τα προγνωστικά τους πλανητικά συστήματα. Αυτό ήταν μια σημαντική προσφορά στην αστρονομία και τη φιλοσοφία της επιστήμης και μερικοί λόγιοι χαρακτηρίζουν τη προσέγγιση αυτή ως την πρώτη επιστημονική επανάσταση των Βαβυλωνίων. Η νέα προσέγγιση στην αστρονομία υιοθετήθηκε και εξελίχθηκε περαιτέρω από τους Έλληνες. Ελληνικές πηγές της κλασσικής εποχής καθώς και λατινικές χρησιμοποιούν συχνά τον όρο «Χαλδαίοι» για τους αστρονόμους της Μεσοποταμίας, οι οποίοι στην ουσία ήταν ιερείς που ειδικεύονταν στ ην αστρολογία και άλλες μορφές θεοποίησης.
Μόνο κομμάτια της βαβυλωνιακής αστρονομίας έχουν αποσωθεί σε πήλινες επιγραφές και επομένως η βαβυλωνιακή πλανητική θεωρία είναι αποσπασματική.
ΠΑΛΑΙΑ ΒΑΒΥΛΩΝΙΑΚΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ
Από την 1η βαβυλωνιακή δυναστεία (1830π.Χ.) μέχρι την πριν από την Νεοβαβυλωνιακή Αυτοκρατορία (625π.Χ.)
Οι βαβυλώνιοι ήταν οι πρώτοι που αναγνώρισαν ότι τα αστρικά φαινόμενα είναι περιοδικά και με μαθηματικούς υπολογισμούς μπορούμε να τα προβλέψουμε. Πλάκες που χρονολογούνται σε αυτή την περίοδο καταγράφουν τη χρήση μαθηματικών όσον αφορά τη διαφοροποίηση στη διάρκεια του φωτός του ηλίου για μια ηλιακή μέρα. Αιώνες παρατηρήσεων ουρανίων φαινομένων καταγράφονται σε μια σειρά από πλάκες με σφηνοειδή γραφή, γνωστές και ως Enuma Anu Enlil. Το αρχαιότερο σημαντικό αστρονομικό κείμενο που κατέχουμε είναι η πλάκα 63 του Enuma Anu Enlil ή πλάκα της Αφροδίτης της Ammisaduqa, που καταγράφει την πρώτη και τελευταία εμφάνιση της Αφροδίτης σε περίοδο 21 μηνών(η πρώτη απόδειξη ότι τα αστρικά φαινόμενα είναι περιοδικά)
ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ
Στη βαβυλωνιακή κοσμολογία η γη και ο ουρανός απεικονίζονται ως μια ομαλή ενότητα χώρου από σφαιρικά σχήματα και υπάρχουν αναφορές στην «περιφέρεια της γης και του ουρανού». Η άποψη τους για τον κόσμο δεν ήταν γεωκεντρική. Η ιδέα του γεωκεντρισμού δεν υπήρχε στην Βαβυλωνία, αλλά διατυπώθηκε και επικράτησε αργότερα από τον Αριστοτέλη στο έργο του «Εν ουρανώ». Οι Βαβυλώνιοι και οι Σουμέριοι πίστευαν σε μία πληθώρα γεών και ουρανών, ιδέα που πηγάζει από την αντίληψη των Σουμερίων ότι υπήρχαν 7 ουρανοί και 7 γέες.
ΝΕΟ ΒΑΒΥΛΩΝΙΑΚΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ
Ο όρος Νέο Βαβυλωνιακή αναφέρεται στην αστρονομία που ανέπτυξαν οι Χαλδαίοι Αστρονόμοι κατά τις επόμενες περιόδους της βαβυλωνιακής αστρονομίας. Μια σημαντικά αύξηση στην ποιότητα και συχνότητα των βαβυλωνιακών παρατηρήσεων ξεκίνησε κατά τη βασιλεία του Ναβοπολάσσαρ (περίπου 625-605 π.Χ.), ο οποίος ίδρυσε τη Νέο Βαβυλωνιακή αυτοκρατορία, και του γιού αυτού τον Ναβουχοδονόσορα.
Η συστηματική καταγραφή απειλητικών φαινομένων στα αστρονομικά χρονικά τα οποία άρχισαν εκείνη την περίοδο επέτρεψαν την ανακάλυψη ενός επαναλαμβανόμενου ανά 18 χρόνια κύκλου του Σάρου της σεληνιακής έκλειψης.
Τα τελευταία στάδια της βαβυλωνιακής αστρονομίας έλαβαν χώρα την περίοδο της αυτοκρατορίας των Σελευκίδων (323-60 π.Χ.). Tον 3ο αιώνα π.Χ. οι αστρονόμοι ξεκίνησαν να χρησιμοποιούν ετήσιο ημερολόγιο για να προβλέψουν τις κινήσεις των πλανητών. Αυτά τα αρχεία αποτελούσαν καταγραφές παλαιότερων παρατηρήσεων για να βρουν τις συχνότητες των φαινομένων για κάθε πλανήτη. Την ίδια περίοδο ξεκίνησαν να χρησιμοποιούν μαθηματικά μοντέλα που τους επέτρεπαν να προβλέψουν τα φαινόμενα, χωρίς να χρειαστεί να συμβουλευτούν παλαιότερα αρχεία
ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ
Παρά το γεγονός ότι υπάρχει έλλειψη διασωθέντος υλικού πάνω στην πλανητική θεωρία των Βαβυλωνίων, φαίνεται ότι οι περισσότεροι Χαλδαίοι αστρονόμοι ενδιαφέρονταν περισσότερο για τις αστρονομικές εφημερίδες παρά για τη θεωρία. Οι περισσότερες από τις προβλέψεις για τα πλανητικά μοντέλα μου έχουν διασωθεί ήταν αυστηρά εμπειρικά και αριθμητικά και συνήθως δε συμπεριλάμβαναν γεωμετρία, κοσμολογία ή υποθετική φιλοσοφία όπως γίνονταν στα ελληνιστικά μοντέλα αργότερα, παρά το γεγονός ότι οι Βαβυλώνιοι αστρονόμοι ασχολούνταν με τη φιλοσοφία προκειμένου να καταλάβουν την ιδανική φύση του σύμπαντος.
ΗΛΙΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ
Το μόνο πλανητικό μοντέλο που έχει διασωθεί από τους Χαλδαίους είναι αυτό του Σέλευκου (190π.Χ.) που υποστηρίζει το ηλιοκεντρικό μοντέλο του Αρίσταρχου από τη Σάμο.
Ο Σέλευκος είναι γνωστός από τα κείμενα του Πλουτάρχου, του Starbo, του Aetius και του muhammad ibn al-Razi. O Starbo θεωρεί το Σέλευκο έναν από τους τέσσερις βαβυλώνιους αστρονόμους με τη μεγαλύτερη επιρροή μαζί με τον Kidena , τον Naburianos, και τον Sudines. Τα έργα τους είχαν γραφτεί αρχικά στα ακκαδιακά και μεταφράστηκαν έπειτα στα ελληνικά. Ο Σέλευκος όμως ήταν μοναδικός ανάμεσα σε αυτούς γιατί ήταν ο μόνος που γνωρίζουμε να έχει υποστηρίξει την ηλιοκεντρική θεωρία του Αρίσταρχου αντί της γεωκεντρικής.
ΒΑΒΥΛΩΝΙΑΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ
Πολλά έργα των αρχαίων και ελληνιστικών συγγραφέων έχουν διασωθεί αυτούσια ή ως αναφορές. Από τις ανασκαφές του 19ου αιώνα και πήλινων πλακών με σφηνοειδή γραφή και τη γενικότερη ανακάλυψη του βαβυλωνιακού πολιτισμού, έχει γίνει προφανές ότι η ελληνιστική αστρονομία έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τους Βαβυλώνιους.
ΑΡΧΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ
Πολλοί λόγιοι συμφωνούν ότι ο μετονικός κύκλος πιθανότατα έγινε γνωστός στους Έλληνες από τους Βαβυλώνιους. Ο Μέτονας ο Αθηναίος δημιούργησε ένα σεληνιακό ημερολόγιο βασιζόμενος στο γεγονός ότι 19 χρόνια ισούνται με 235 σεληνιακούς μήνες, περιοδική σχέση ήδη γνωστή στους Βαβυλώνιους.
Τον 4ο αιώνα π.Χ. ο Εύδοξος ο Κνίδειος έγραψε ένα βιβλίο για τα σταθερά αστέρια. Η περιγραφή του για πολλούς αστερισμούς, ιδιαίτερα τους 12 στους οποίους στηρίζονται τα ζώδια είναι ύποπτα παρόμοια με τα αυθεντικά βαβυλωνιακά.
ΕΠΙΡΡΟΗ ΣΕ ΙΠΠΑΡΧΟ ΚΑΙ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟ
Το 1900 ο Franz Xaver Kugler υπέδειξε ότι ο Πτολεμαίος είχε δηλώσει στο Almagest ότι ο Ίππαρχος βελτίωσε τις αξίες για τις περιόδους της σελήνης, γνωστές σε αυτόν από ακόμα πιο παλιούς αστρονόμους συγκρίνοντας παρατηρήσεις της έκλειψης που είχαν γίνει νωρίτερα από τους Χαλδαίους και από τον ίδιο του τον εαυτό. Όμως ο Kugler βρήκε ότι οι περίοδοι που ο Πτολεμαίος αποδίδει στον Ίππαρχο είχαν ήδη χρησιμοποιηθεί στις βαβυλωνιακές εφημερίδες, ειδικότερα τη συλλογή που ονομάζεται σήμερα «σύστημα B».
Προφανώς ο Ίππαρχος απλά απέδειξε την εγκυρότητα των περιόδων που έμαθε από τους Χαλδαίους με τις πιο καινούργιες του παρατηρήσεις. Αργότερα η ελληνιστική γνώση αυτής της βαβυλωνιακής θεωρίας επιβεβαιώνεται από πάπυρο του 2ου αιώνα που περιέχει 32 γραμμές μιας και μόνο στήλης υπολογισμών για το φεγγάρι χρησιμοποιώντας το «Σύστημα Β» γραμμένο όμως στα ελληνικά και όχι σε σφηνοειδή γραφή.
Η ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ
Η αιγυπτιακή αστρονομία ξεκίνησε στην προϊστορία, γεγονός που αποδεικνύεται από τον κύκλο των πετρών στη Nabta Playa που χρονολογούνται την 5η χιλιετία π.Χ..
Η ετήσια πλημμύρα του Νείλου σήμαινε ότι τα πρώτα αστέρια που φαίνονταν την αυγή είχαν σημαντικό ρόλο στον καθορισμό του γεγονότος αυτού. Το σύστημα των αστερισμών που χρησιμοποιούνταν στην Αίγυπτο φαίνεται να ήταν ουσιαστικά των ιθαγενών της Αιγύπτου.
Ο ακριβής προσανατολισμός των πυραμίδων είναι μια με διάρκεια επίδειξη υψηλού βαθμού τεχνικής παρακολούθησης του ουρανού, που αποκτήθηκε την 3η χιλιετία π.Χ.. Έχει δειχθεί ότι οι πυραμίδες ήταν ευθυγραμμισμένες προς τον Πολικό αστέρα, ο οποίος εξαιτίας της εγγύτητας του στον Ισημερινό ονομάζονταν Thiban, ένα αχνό αστέρι στον αστερισμό του Δράκοντα.
Εκτίμηση του ναού του Άμμωνος Ρα στο Καρνάκ έχει δείξει ότι ο ναός είναι ευθυγραμμισμένος με το χειμερινό ηλιοστάσιο
Η αστρονομία έπαιξε σημαντικό ρόλο σε θρησκευτικά θέματα όπως η σταθεροποίηση ημερομηνιών για θρησκευτικά δρώμενα και τον καθορισμό των ωρών της νύχτας. Οι τίτλοι πολλών βιβλίων των ναών που έχουν διασωθεί καταγράφουν τις φάσεις και τις κινήσεις της σελήνης, του ηλίου και των αστεριών. Η ανατολή του Σείριου στην αρχή των πλημμύρων ήταν ιδιαίτερα σημαντικό σημείο για τη σταθεροποίηση του ετήσιου ημερολογίου.
Από τα ευρήματα στις οροφές των τάφων των Ραμσή ΣΤ΄ και Ραμσή Θ΄ φαίνεται ότι για να σταθεροποιήσουν τις ώρες της νύχτας, ένας άντρας καθισμένος στο έδαφος έβλεπε κατά πρόσωπο τον αστρολόγο κατά τέτοιο τρόπο έτσι ώστε η γραμμή της παρατήρησης του Πολικού αστέρα να περνά από τη μέση του κεφαλιού του. Στις διάφορες μέρες του χρόνου κάθε ώρα καθορίζονταν από 1 σταθερό αστέρι, φτάνοντας σε ένα συμπέρασμα από αυτό.