ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ

49^ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ

Με τον όρο ελληνική αστρονομία αναφερόμαστε στην αστρονομία η οποία είναι γραμμένη στα ελληνικά. Συμπεριλαμβάνονται σε αυτή η αστρονομία που αναπτύχθηκε στην αρχαία Ελλάδα, στον ελληνιστικό κόσμο, στην ελληνορωμαϊκή περίοδο και κατά την όψιμη αρχαιότητα. Δεν περιορίζεται στον ελλαδικό χώρο και το ελλαδικό έθνος, καθώς η ελληνική γλώσσα μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου είχε κυριαρχήσει σε ένα πολύ μεγάλο μέρος του πλανήτη.

Η ανάπτυξη της αστρονομίας από έλληνες αστρονόμους καθώς και από αστρονόμους της ελληνιστικής περιόδου θεωρείται πολύ σημαντική φάση για την ιστορία της αστρονομίας. Η ελληνική αστρονομία χαρακτηρίζεται από την απαρχή της για την αναζήτηση λογικής και φυσικής εξήγησης για τα ουράνια φαινόμενα.

ΑΡΧΑΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ

Αναφορές σε αναγνωρίσιμα αστέρια και αστερισμούς φαίνονται στα κείμενα του Ομήρου και του Ησίοδου, τα αρχαιότερα δείγματα ελληνικής λογοτεχνίας που έχουν διασωθεί.

Στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια ο Όμηρος αναφέρεται

· Στον αστερισμό του Βοώτη

· Στις Υάδες

· Στον αστερισμό του Ορίονα

· Στις Πλειάδες

· Στον Σείριο

· Στον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου.

Παρά το γεγονός ότι ούτε ο Ησίοδος ούτε ο Όμηρος ξεκίνησαν για να γράψουν ένα επιστημονικό έργο, χρησιμοποίησαν στοιχειώδη κοσμολογία όπως τη θεωρία σύμφωνα με την οποία η γη είναι επίπεδη και περιβάλλονταν από έναν ωκεανό και άλλα αστέρια ανατέλλουν και δύουν (εξαφανίζονταν στον ωκεανό, όπως υποστήριζαν) ενώ άλλα ήταν διαρκώς εμφανή.

Υποθέσεις για τον κόσμο ήταν συχνές στην προσωκρατική φιλοσοφία τον 6^ο και τον 5^ο αιώνα π.Χ.. Ο Αναξίμανδρος (610 -546 π.Χ.) περίγραψε μια κυλινδρική γη στη μέση του σύμπαντος περικυκλωμένη από δαχτυλίδια φωτιάς. Ο Φιλόλαος ο Πυθαγόρειος (480-405π.Χ.) περιέγραψε το σύμπαν με τα αστέρια, τους πλανήτες, τον ήλιο το φεγγάρι, τη γη και μια αντιγή – 10 σώματα όλο και όλα- να περικυκλώνονται από μια φωτιά που δεν μπορούσαν να δουν. Τέτοιες αναφορές δείχνουν ότι οι Έλληνες τον 6^ο και τον 5^ο π.Χ αιώνα, γνώριζαν για την ύπαρξη άλλων πλανητών και προσπαθούσαν να μαντέψουν την κατασκευή του κόσμου.

ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΝΩΡΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ

Ο όρος πλανήτης προέρχεται από τα ελληνικά και σημαίνει περιπλανητής, καθώς οι αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι επισήμαναν πως ορισμένα φώτα περιπλανούνταν στον ουρανό σε σχέση με τα άλλα αστέρια. Ορισμένες φορές ο ήλιος και η σελήνη προστίθενται στη λίστα των πλανητών που φαίνονται με γυμνό μάτι και έτσι γίνονταν 7 (οι υπόλοιποι ήταν ο Ερμής, η Αφροδίτη, ο Άρης, ο Δίας και ο Κρόνος)

ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΕΥΔΟΞΟΥ

Στην αρχαία Ελλάδα η αστρονομία ήταν παρακλάδι των μαθηματικών και οι αστρονόμοι προσπαθούσαν να δημιουργήσουν γεωμετρικά μοντέλα που θα μπορούσαν να μιμηθούν τις εμφανίσεις των ουρανίων σωμάτων. Αυτή η παράδοση ξεκίνησε με τον Πυθαγόρα, ο οποίος τοποθέτησε την αστρονομία στις 4 μαθηματικές τέχνες μαζί με τα μαθηματικά, την αριθμητική και τη γεωμετρία.

Οι τέσσερις αυτές μαθηματικές τέχνες μαζί ονομάστηκαν quadrivium. Ενώ δεν ήταν εφευρετικός μαθηματικός, ο Πλάτων συμπεριέλαβε το quadrivium ως βάση για φιλοσοφική εκπαίδευση. Ενθάρρυνε κιόλας ένα νεώτερο μαθηματικό, τον Εύδοξο, να αναπτύξει έναν σύστημα ελληνικής αστρονομίας.

Σύμφωνα με ένα σύγχρονο ιστορικό επιστήμης, τον David Linberg «στη δουλειά τους βρίσκουμε :

Ø Μία αλλαγή από αστρικές σε πλανητικές ανησυχίες

Ø Τη δημιουργία ενός πλανητικού μοντέλου για την αναπαράσταση πλανητικών και αστρικών φαινομένων (το μοντέλο των 2 σφαιρών)

Ø Την καθιέρωση θεωριών με κριτήρια, δημιουργημένων για πλανητικές παρατηρήσεις»

Το μοντέλο των 2 σφαιρών είναι ένα γεωκεντρικό μοντέλο. Διαχωρίζει τον κόσμο σε 2 περιοχές:

Þ Μια σφαιρική γη, κεντρική και ακλόνητη

Þ Ένας σφαιρικός επουράνιος τόπος με κέντρο τη γη που μπορεί να έχει πολλαπλές περιστρεφόμενες σφαίρες από αέρα.

Τα κύρια βιβλία του Πλάτωνα για την κοσμολογία είναι ο Τιμαίος και η Πολιτεία. Σε αυτά περιγράφει το μοντέλο των δύο σφαιρών και αναφέρει ότι υπάρχουν 8 κύκλοι που σε αυτούς υπάρχει και από ένας πλανήτης μαζί με τα σταθερά αστέρια.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ

ΠΛΑΝΗΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΤΙΚΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ

Το σύστημα του Ευδόξου είχε μερικά αξιοσημείωτα ελαττώματα. Ένα ήταν η αδυναμία για την ακριβή πρόβλεψη των κινήσεων. Η δουλειά του Καλλίπου ήταν πιθανότατα μια προσπάθεια για τη διόρθωση των ελαττωμάτων αυτών. Άλλο ένα σχετικό πρόβλημα ήταν η ανικανότητα του μοντέλου αυτού να εξηγήσει γιατί οι πλανήτες φαίνεται να αλλάζουν ταχύτητα. Ένα τρίτο ήταν η ανικανότητα να εξηγήσει αλλαγές στη φωτεινότητα των πλανητών όπως φαίνονταν από τη γη (επειδή οι πλανήτες υποτίθεται ότι ήταν σφαιρικοί θα έπρεπε να ισαπέχουν πάντα από τη γη). Το τελευταίο πρόβλημα εντόπισε ο Αυτοκλής (310 π.Χ.).

Ο Απολλώνιος ο Περγαίος (262-190 π.Χ.) σύστησε 2 μηχανισμούς που επέτρεπαν σε έναν πλανήτη να αλλάζει απόσταση και ταχύτητα. Αυτοί οι δύο μηχανισμοί ήταν αυτοί των έκκεντρων και των επικύκλων κύκλων.

Τον 2^ο αι π.Χ. ο Ίππαρχος γνωρίζοντας για την εκπληκτική ακρίβεια με την οποία οι Βαβυλώνιοι μπορούσαν να προβλέψουν τις κινήσεις των πλανητών, ήθελε και οι Έλληνες να φτάσουν σε ένα τέτοιο επίπεδο. Με κάποιο τρόπο απέκτησε πρόσβαση στα αρχεία των Βαβυλωνίων και τα χρησιμοποίησε για να δημιουργήσει ένα βελτιωμένο γεωμετρικό μοντέλο. Για τον ήλιο χρησιμοποίησε ένα απλό έκκεντρο μοντέλο, βασιζόμενος σε παρατηρήσεις των Ισημεριών, που εξηγούσαν τις αλλαγές στην ταχύτητα του ηλίου και τις διαφορές στη διάρκεια των εποχών. Για το φεγγάρι χρησιμοποίησε ένα επίκυκλο μοντέλο. Για τους υπόλοιπους πλανήτες δεν κατάφερε να φτιάξει ένα ακριβές μοντέλο και κατηγόρησε τους Έλληνες αστρονόμους που είχαν φτιάξει ανακριβή μοντέλα.

ΗΛΙΟΚΕΝΤΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΟΣΜΙΚΕΣ ΚΛΙΜΑΚΕΣ

Τον 3^ο αι π.Χ. ο Αρίσταρχος πρότεινε μια νέα κοσμολογία, ένα ηλιοκεντρικό μοντέλο του ηλιακού συστήματος, θέτοντας τον ήλιο και όχι τη γη ως το κέντρο του σύμπαντος. Οι αστρονομικές του ιδέες δεν έγιναν αποδεχτές και γνωρίζουμε ελάχιστες πληροφορίες για αυτές. Ο μόνος ακόλουθός του που ξέρουμε είναι ο Σέλευκος.

Αρίσταρχος

Η ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ

Ο Ίππαρχος θεωρείται από τους πιο σημαντικούς Έλληνες αστρονόμους γιατί εισήγαγε την έννοια της ακριβούς πρόβλεψης στην αστρονομία. Ήταν επίσης ο τελευταίος καινοτόμος πριν το Κλαύδιο τον Πτολεμαίο, μαθηματικό που δούλεψε στην Αλεξάνδρεια τον 2^ο αι μ.Χ.. Τα πιο σημαντικά έργα του είναι η «Μέγιστη» («Μαθηματική Σύνταξις» ή «Άλμαγέστη»), «η Πλανητική Υπόθεση» και η «Τετράβιβλος»

Ίππαρχος

ΠΤΟΛΕΜΑΪΚΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ

Η Μέγιστη είναι ένα από τα βιβλία με τη μεγαλύτερη επιρροή στην ιστορία της δυτικής αστρονομίας. Σε αυτό το βιβλίο εξηγείται πως μπορούμε να προβλέψουμε τη συμπεριφορά των πλανητών μέσω των μαθηματικών.