49^ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗ ΚΑΤΩ ΙΤΑΛΙΑ

ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ Ο ΣΑΜΙΟΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο Πυθαγόρας ο Σάμιος υπήρξε σημαντικός έλληνας  μαθηματικός, γεωμέτρης και θεωρητικός της μουσικής. Είναι ο κατεξοχήν θεμελιωτής των ελληνικών μαθηματικών και δημιούργησε ένα άρτιο σύστημα για την επιστήμη των ουρανίων σωμάτων, που κατοχύρωσε με όλες τις σχετικές αριθμητικές και γεωμετρικές αποδείξεις. Γεννήθηκε σε χρονολογία που δεν μας είναι γνωστή, αλλά που εικάζεται πως είναι μεταξύ των ετών 580 - 572 π.Χ. και ως επικρατέστερος τόπος γεννήσεως παραδίδεται η νήσος Σάμος. Πέθανε στο Μεταπόντιον της Ιταλικής Λευκανίας σε μεγάλη ηλικία, περί το 500 - 490 π.Χ

Το αντικείμενο ενασχόλησης του Πυθαγόρα ήταν η καθοδήγηση μιας «εταιρείας». Αυτή η εταιρεία ήταν μία μυστική, θρησκευτική κίνηση, που είχε αναπτύξει και έντονη πολιτική δραστηριότητα.

Στον ίδιο τον Πυθαγόρα αποδίδονται οι βασικές ιδέες της «θεωρίας» του «κόσμου» και της «κάθαρσης», ιδέες που συνέχουν τις δύο τάσεις της Πυθαγόρειας σχολής, την επιστημονική και τη θρησκευτική.
Πως ο Πυθαγόρας χρησιμοποιούσε τη λέξη «κόσμος» με την έννοια της τάξης του σύμπαντος; Στοχαζόμενος την αρχή της τάξης, που αποκαλύπτεται ότι διέπει το σύμπαν και ρυθμίζει την κίνηση των ουράνιων σωμάτων, και εφαρμόζοντας την κοσμική τάξη στον εσωτερικό του κόσμο, ο άνθρωπος μπορεί προοδευτικά να αποκτήσει «αθανασία». Η εισδοχή των νέων μαθητών στη σχολή του Πυθαγόρα,  γινόταν μετά από αυστηρή και πολύχρονη άσκηση. Ο υποψήφιος έπρεπε να παραμένει σιωπηλός, να είναι εγκρατής, να έχει ισχυρό χαρακτήρα. Ταυτόχρονα ήταν απαραίτητο να συνδέεται με στενή φιλία με τους άλλους μαθητές. Ο Πυθαγόρας. υποστήριζε ότι "φίλος εστίν άλλος εγώ" και "φιλίαν τ' είναι εναρμόνιον ισότητα". Διάφορα ρητά ήταν γραμμένα στις αίθουσες της σχολής, όπως "επί χοίνικος μη καθίζειν" (να μη φροντίζεις για το μέλλον), "τας λεωφόρους μη βαδίζειν" (να μην παρασύρεσαι από τη γνώμη του πλήθους, αλλά μόνο τη γνώμη των "επαϊόντων" να θεωρείς σεβαστή). Πριν από το βραδινό τους ύπνο, οι μαθητές έπρεπε να ελέγχουν όσα έγιναν ή δεν έγιναν κατά την ημέρα που πέρασε.

Γενικά όμως η ηθική διδασκαλία των Πυθαγορείων περιέχεται μέσα σε 71 στίχους που είναι γνωστοί ως "χρυσά έπη" του Πυθαγόρα.

Ο Πυθαγόρας επιπλέον πίστευε στη μετεμψύχωση, επηρεασμένος μάλλον από την αιγυπτιακή διδασκαλία ή την Ινδική. Παραδεχόταν ότι η ουσία των όντων είναι οι αριθμοί και ότι το Σύμπαν προήλθε από το χάος και απέκτησε μορφή με το μέτρο και την αρμονία, γι' αυτό και πρώτος το ονόμασε "κόσμο", δηλαδή τάξη και αρμονία.

Κατά τη γνώμη του, οι αριθμοί είναι αυτή η ίδια η ουσία του κόσμου και όχι απλώς σύμβολα ποσοτικών σχέσεων, γι' αυτό και είναι ιεροί. Η μονάδα (1) συμβολίζει το πνεύμα, τη δύναμη εκείνη από την οποία προέρχεται το παν. Η δυάδα (2) δείχνει τις δύο μορφές της ύλης - Γη και Νερό. Η τριάδα (3) φανερώνει το χρόνο στις τρεις του διαστάσεις - παρόν, παρελθόν, μέλλον κ.ο.κ. Η κατανόηση των κοσμικών φαινομένων ήταν δυνατή με τη αριθμολογία, τη γεωμετρία και τη μουσική. Κατά το Διογένη το Λαέρτιο ο Πυθαγόρας θεωρούσε ως αρχή όλων των πραγμάτων τη μονάδα. Από τη μονάδα προερχόταν η αόριστη δυάδα με την εκδήλωση της μονάδας και ως ύλης. Από τη μονάδα και την αόριστη δυάδα γίνονταν οι αριθμοί. Από τους αριθμούς τα σημεία. Από αυτά οι γραμμές, από τις οποίες σχηματίζονται τα επίπεδα, και από αυτά τα στερεά.

Από τα τελευταία τα αισθητά σώματα, με τα τέσσερα στοιχεία φωτιά, νερό, γη, αέρας που μεταβάλλονται και που με την αλλαγή τους γίνεται ο κόσμος έμψυχος, νοερός, σφαιροειδής, που περιέχει στο μέσο του τη ΓΗ. Η ταχύτατη κίνηση όλων των ουράνιων σφαιρών δημιουργεί ήχους και οι τελευταίοι την αρμονία. Αρμονία επίσης για το σώμα είναι η ψυχή, η οποία διατηρεί κάποια συμμετρία  ανάμεσα στο υλικό και το πνευματικό στοιχείο του ανθρώπου. Η ψυχή έχει τις ιδιότητες της ταυτότητας, της ετερότητας, της στάσης και της κίνησης (τετρακτύς).

Αλλά και οι κοινωνικές και πολιτικές αντιλήψεις του μεγάλου αυτού φιλοσόφου δεν υπήρξαν λιγότερο σημαντικές. Θεωρεί ύψιστες αρετές τη σωφροσύνη, τη δικαιοσύνη και την ανδρεία. Κατά τη γνώμη του, η σωφροσύνη αποτελεί το μέτρο αρετής ενός ανθρώπου, η δικαιοσύνη είναι αρετή που υπάρχει σε μια κοινωνία και η ανδρεία είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για να αποκτηθούν οι δύο προηγούμενες. Για τον Πυθαγόρα. αυτά δεν ήταν μόνο θεωρία, αλλά ο ίδιος προσπάθησε να τα πραγματώσει στον Κρότωνα. Πίστευε πως κατά την αρχή της δικαιοσύνης τα πράγματα όλα πρέπει να ήταν κοινά και ο καθένας να θεωρεί και δικό του και ξένο οτιδήποτε. Αυτό κυρίως εφαρμόστηκε, όπως αναφέρθηκε, στη σχολή του.

ΘΕΩΡΙΕΣ

Ο Πυθαγόρειος πίνακας ή άβακας ονομάζεται ο πασίγνωστος πίνακας πολλαπλασιασμού, δηλαδή η εύρεση του γινομένου των πρώτων εννέα μονοψήφιων αριθμών, ο οποίος επίσης επινοήθηκε κατά την παράδοση από τον Πυθαγόρα.

Μια πολύ σημαντική ανακάλυψη που έκανε ο Πυθαγόρας είναι η αριθμητική ερμηνεία του σύμπαντος.

Μετρώντας τα κατάλληλα μήκη της χορδής ενός μονόχορδου, διαπίστωσε πως τα σύμφωνα μουσικά διαστήματα μπορεί να εκφρασθούν σε απλές αριθμητικές αναλογίες των τεσσάρων πρώτων ακεραίων αριθμών. Σε αυτόν αποδίδονται οι αριθμητικοί λόγοι της οκτάβας (2/1, δια πασών), της τέταρτης (4/3, δια τεσσάρων), της πέμπτης (3/2, δια πέντε) και του μείζονος τόνου (9/8 που είναι η διαφορά μεταξύ τέταρτης και πέμπτης). Το ενδιαφέρον του Πυθαγόρα για τη μουσική αρμονία οδηγεί στη σκέψη σε αυτόν να αποδοθεί και η θεωρία της «Αρμονίας των Σφαιρών». Επίσης έχουν αποδοθεί σε αυτόν διάφορες γεωμετρικές ανακαλύψεις με γνωστότερο το ομώνυμό του θεώρημα.

Η ΔΙΚΑΙΑ ΚΟΥΠΑ ΤΟΥ ΠΥΘΑΓΟΡΑ

Κατά την τοπική παράδοση ο φιλόσοφος είχε φτιάξει μια κούπα εφαρμόζοντας τους νόμους της Φυσικής για να πίνει με μέτρο το κρασί. Εσωτερικά είχε μία γραμμή που όριζε ως που έπρεπε να γεμίσει κανείς. Μια στάλα παραπάνω και η κούπα άδειαζε όλο το κρασί της από μία κρυφή οπή στη βάση.

Διάδοχος του Πυθαγόρα έγινε ο Αρισταίος ο Κροτωνιάτης που κατείχε άριστα τη διδασκαλία. Έλαβε σύζυγο την κόρη του Πυθαγόρα Θεανώ και ανέθρεψε τον νεότερο αδελφό της Μνήμαρχο. Ο Μνήμαρχος αργότερα διαδέχθηκε τον Αρισταίο.

Ο ΑΛΚΜΕΩΝ Ο ΚΡΟΤΩΝΙΑΤΗΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Πυθαγόρειος φιλόσοφος, γιατρός και φυσικός. Γεννήθηκε στον Κρότωνα και έζησε από 6^ο-5^ο  αιώνα π.Χ. Ήταν προσωπικός μαθητής του Πυθαγόρα. Συγκαταλέγεται ανάμεσα σ’ εκείνους που είχαν την τύχη να γνωρίζουν από κοντά τον μεγάλο δάσκαλο και να εργαστούν μαζί  του. Θέλοντας ο φιλόσοφος να δείξει τον περιορισμένο ορίζοντα της ανθρώπινης γνώσης παρατηρεί από την αρχή του βιβλίου του πως, ενώ οι θεοί έχουν ξεκάθαρη γνώση για τον αφανή και φανερό κόσμο, οι άνθρωποι μπορούν μόνο συμπεράσματα να συνάγουν από τις παρατηρήσεις τους. Είναι φανερό πως ο Αλκμέων είχε πρόθεση να μιλήσει στο βιβλίο του (που ελάχιστα αποσπάσματά του μόνο σώθηκαν) για πράγματα που ανήκουν στον φανερό ανθρώπινο κόσμο και όχι στον αφανή. Έτσι, η διδασκαλία του περιοριζόταν, καθώς φαίνεται, στην περιοχή της ιατρικής, της φυσιολογίας και της ψυχολογίας.

Ο Αλκμέων είναι ο πρώτος που αναγνώρισε τον εγκέφαλο ως κεντρικό όργανο με το οποίο συνδέονται όλες οι αισθήσεις. Η διαφορά ανάμεσα στον άνθρωπο και στα ζώα είναι πως αυτός κατανοεί, ενώ εκείνα απλώς αισθάνονται.
Το ενδιαφέρον του για την ιατρική και τη φυσιολογία τον οδήγησε στη διατύπωση ορισμένων αξιοσημείωτων απόψεων για την υγεία και την αρρώστια: «Ο Αλκμέων ισχυρίζεται πως η υγεία είναι η ισονομία των δυνάμεων, το να έχουν δηλαδή ίσα δικαιώματα μέσα στο σώμα το υγρό, το ξηρό, το ψυχρό, το θερμό, το πικρό, το γλυκό και τα λοιπά, η μοναρχία όμως ανάμεσά τους, δηλαδή η μεμονωμένη κυριαρχία ενός από αυτά, δημιουργεί την αρρώστια.. Η υγεία όμως είναι η συμμετρική ανάμειξη των ποιοτήτων».

Το ζωντανό σώμα είναι ένα σύστημα που οι βασικές συστατικές δυνάμεις, να και αντίθετες μεταξύ τους, πρέπει να είναι ισότιμες. Όταν αυτές ισορροπούν, το σύστημα λειτουργεί αρμονικά. Η αρμονία διαταράσσεται όταν μια δύναμη αποκτήσει ισχύ πέρα από τα κανονικά μέτρα της. Η δυσαρμονία που τότε προκαλείται είναι η αρρώστια. Η θεραπεία, λοιπόν, που σημαίνει αποκατάσταση της ισορροπίας, η οποία διαταράχθηκε, συνίσταται στο να επαναφερθεί στην τάξη η δύναμη που καταπάτησε την αρχή των ίσων δικαιωμάτων μέσα στη μικρή «πολιτεία» του σώματος.
Ο Αλκμέων επιχείρησε ακόμα να δώσει μια ορθολογική εξήγηση της φυσιολογικής κόπωσης του ζωντανού οργανισμού και του θανάτου του. Εξηγούσε την πορεία του σώματος προς τα γηρατειά και τον θάνατο ως συνέπεια μιας σειράς μεταβολών που συμβαίνουν συνεχώς μέσα του. Η γραμμή του βιολογικού χρόνου που διαγράφει κάθε ζωντανός οργανισμός δεν είναι κυκλική και ανακυκλούμενη παρά γραμμική πορεία προς τα εμπρός χωρίς επαναφορά. Αν τα γηρατειά θα ήταν μια άλλη παιδική ηλικία, οι άνθρωποι και τα άλλα ζώα θα μπορούσαν να ζουν αιώνια, μια και η πορεία της ζωής τους θα ήταν ένας κύκλος, όπου το τέλος θα αποτελούσε μια νέα αρχή και η ζωή θα επαναλαμβανόταν αιώνια νέα. Καθετί, λοιπόν, που γεννιέται και ζει οδηγείται αναγκαστικά στον θάνατο, γιατί η αρχή εδώ δεν μπορεί να προσαφθεί στο τέλος.

  Με ανάλογη επιχειρηματολογία ο φιλόσοφος ήθελε να δείξει πως η ψυχή είναι αθάνατη. Ενώ τα ανθρώπινα σώματα χάνονται, γιατί η πορεία τους είναι γραμμικά πεπερασμένη, τα ουράνια σώματα είναι αθάνατα, γιατί κινούνται με συνεχή, αιώνια πορεία κυκλική. Αν ληφθεί υπ’ όψιν ότι ο ήλιος είναι το πιο φανερό παράδειγμα ουράνιου σώματος, που φαίνεται να κινείται με συνεχή και αδιάκοπα ανακυκλούμενη πορεία, εξηγείται ο λόγος του Διογένη Λαέρτιου πως ο Αλκμέων δίδαξε ότι η ψυχή είναι αθάνατη και η κίνησή της είναι συνεχής σαν του ήλιου.

Ο ΙΠΠΑΣΟΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο Ίππασος ήταν αρχαίος Έλληνας Πυθαγόρειος φιλόσοφος, μαθηματικός και φυσικός. Κατά τον Ιάμβλιχο ήταν Κροτωνιάτης, γενικά όμως επονομαζόταν «Μεταπόντιος» ή«Μεταποντίνος». Η ακμή του τοποθετείται στα πρώτα 40 χρόνια του 5ου αιώνα π.Χ. και θεωρείται από τους αρχαιότερους μαθητές του Πυθαγόρα. Ήταν ο ιδρυτής του «μαθηματικού τμήματος» της Πυθαγόρειας Σχολής.
Η διδασκαλία του διέφερε των άλλων Πυθαγορείων ως προς τούτο: ότι παραδεχόταν ως αρχή του κόσμου την ύλη (πυρ) και όχι την άϋλη μορφή (αριθμοί) όπως εκείνοι. Είναι πιθανό εξ αυτού να πήγασε η διάδοση ότι ο Ίππασος κοινοποίησε μυστικά της Πυθαγόρειας φιλοσοφίας και ότι εξ αυτού καταδιώχθηκε και τελικά φονεύθηκε.

Κατά μια δεύτερη εκδοχή του θανάτου του, ο ΄Ιππασος ανακάλυψε πως η ρίζα του δύο, ή καλύτερα η διαγώνιος ενός τετραγώνου με πλευρά 1, είναι άρρητος αριθμός. Οι πυθαγόρειοι πίστευαν στον αριθμό ως αρχή των πάντων. Ως αριθμό εννοούσαν τους φυσικούς αριθμούς Η ανακάλυψη αυτή του Ίππασου ερχόταν σε αντίθεση με τις αντιλήψεις τους και για να μείνει κρυφή τον πέταξαν στη θάλασσα, όπου και πνίγηκε.

ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ Ο ΕΛΕΑΤΗΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Επιφανής φιλόσοφος της ελεατικής σχολής. Έζησε και ήκμασε περί το 515 π.Χ. Νομοθέτησε στην πατρίδα του Ελέα, της Κάτω Ιταλίας. Ήταν φίλος του Ξενοφάνους και συνδεόταν με τους Πυθαγόρειους. Ο Θεόφραστος αναφέρει ότι πατέρας του ήταν ο Πύρης. Ο Πλάτων αναφέρει, επίσης, πως ο Παρμενίδης ήρθε στην Αθήνα σε ηλικία 65 ετών και ότι τον συναναστρεφόταν ο νεαρότατος τότε Σωκράτης (14 – 16 ετών). Έτσι συμπεραίνεται πως ο Παρμενίδης θα είχε γεννηθεί στα 520 π.Χ. και ήρθε και έμεινε στην Αθήνα περί το 455. Σ’ ένα ομώνυμο διάλογό του ο Πλάτων εκφράζεται για τον Παρμενίδη με εξαιρετική εκτίμηση, ενώ, αντίθετα, ο Αριστοτέλης πολεμούσε τις θεωρίες του Παρμενίδη και ολόκληρης της ελεατικής σχολής. Σαν μόνο έργο του Παρμενίδη αναφέρεται το «Περί φύσεως», που είναι γραμμένο σε εξάμετρους στίχους και στην Ιωνική διάλεκτο, έργο που επαινούσαν οι αρχαίοι τεχνοκρίτες. Από αυτό σώθηκαν μόνο μερικά αποσπάσματα.

Ο Παρμενίδης θεωρούσε ότι η πραγματικότητα είναι ενιαία και ταυτόχρονα ότι έχει έκταση : αυτό τον κάνει πρώτο σε καθένα από τα δύο σκέλη της αντινομίας. Μερικοί, για να σώσουν τον Παρμενίδη έχουν υποστηρίξει ότι ο Ζήνων θεωρούσε την επ’ άπειρον διαιρετότητα συνεπεία όχι απλώς της έκτασης, αλλά και της πυκνότητας ή του όγκου. Αλλά η επιχειρηματολογία του δέχεται ξεκάθαρα ότι η έκταση αρκεί από μόνη της για να διατυπωθεί το δεύτερο σκέλος της αντινομίας. Έχει υποστηριχτεί ότι ο Ελεατικός μονισμός αρνείται στην πραγματικότητα την έκταση. Αυτό όμως φαίνεται ότι είναι πέρα για πέρα λάθος.

Για την αρχή και την πολυμορφία του κόσμου ο Παρμενίδης πίστευε στην ύπαρξη ενός μοναδικού αγέννητου και άφθαρτου όντος, που δεν μερίζεται και δεν αλλάζει, αλλά παραμένει ακίνητο και αναλλοίωτο έξω απ’ το χρόνο. Και εδώ ο Παρμενίδης βρέθηκε στους φιλοσοφικούς αντίποδες του Ηράκλειτου. Η φιλοσοφική σκέψη του πάντως άσκησε τεράστια επίδραση και στους  Ελεάτες συνεχιστές της σχολής αλλά και σε άλλους φιλοσόφους όπως τον Πλάτωνα.

ΘΕΩΡΙΕΣ

Ψυχή και νους ταυτίζονται .

Μην αφήνεις να σε κατευθύνουν τα αστόχαστα μάτια, η αχούσα ακοή και η γλώσσα. Να κρίνεις με τη λογική.

Οι άνθρωποι γεννήθηκαν από τον ήλιο.

Κριτήριο να είναι η λογική, διότι  οι αισθήσεις παραπλανούν.

Στο παρόν υπάρχει ενιαίο και αδιαίρετο το μοναδικό.

ΕΚΛΕΚΤΙΚΙΣΜΟΣ

ΖΗΝΩΝ Ο ΕΛΕΑΤΗΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Έλληνας φιλόσοφος της Ελεατικής Σχολής, μαθητής του Παρμενίδη. Πίστευε και δίδασκε με φανατισμό ότι κάθε κίνηση είναι φαινομενική μόνο, αφού δεν μπορεί να λάβει αρχή, και κανένα σώμα δεν μπορεί να φθάσει κάπου, πριν περάσει πρώτα από ένα άπειρο πλήθος ενδιάμεσων σταθμών. Επίσης η κίνηση, κατά τον Ζήνωνα, δεν μπορεί να τερματισθεί, και κάθε κίνηση είναι σχετική. Με τις αποδείξεις του Ζήνωνος ασχολήθηκαν ο Αριστοτέλης, ο Έγελος, ο Έρβαρτ. Εξ αιτίας των σπουδαίων αλλά και αντιφατικών αυτών θεωριών του, ο Αριστοτέλης τον ονόμασε «εφευρέτη της διαλεκτικής».

 Με διαταγή του τυράννου Ελέας Νεάρχου, καταδικάσθηκε σε μαρτυρικό θάνατο, και κοπανίστηκε μέσα σε γουδί, ύστερα από ανάλογα φρικτά βασανιστήρια, και αυτό, επειδή ο σοφός επιχείρησε ν’ απαλλάξει τους Ελεάτες από την τυραννία του Νεάρχου.

Τάχα δεν ξέρουμε ότι αυτός ο Ελεάτης Παλαμίδης επιχειρηματολογεί με τόση τέχνη, ώστε τα ίδια πράγματα να φαίνονται στους ακροατές του όμοια και ανόμοια, ένα και πολλά, ακίνητα και κινούμενα;

 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΖΗΝΩΝΑ

Δεν είναι εξακριβωμένο αν το έργο του Ζήνωνα προηγήθηκε και επηρέασε τη φιλοσοφία του Μέλισσου και του Αναξαγόρα ή αν συνέβη το αντίθετο. Αλλά πολύ πιο αποφασιστική είναι η επίδραση που άσκησε ο Ζήνων στον ατομισμό του Λεύκιππου και του Δημόκριτου. Στο χώρο των Σοφιστών, το παράξενο έργο του Γοργία «Περί του μη όντος» είναι βαθιά επηρεασμένο από τη μεθοδολογία του Ζήνωνα και απηχεί ορισμένους χαρακτηριστικά ζηνώνειους  συλλογισμούς, ενώ ο Πρωταγόρας, όταν υποστήριξε ότι είναι δυνατό να στοιχειοθετηθούν αλληλοσυγκρουόμενα επιχειρήματα για κάθε ζήτημα, πρέπει να είχε εμπνευστεί από το Ζήνωνα.

Το ενδιαφέρον του Πλάτωνα για το Ζήνωνα εκδηλώθηκε σε ένα σχετικά όψιμο στάδιο της φιλοσοφικής σταδιοδρομίας του και κατέληξε στις περίπλοκες αντινομίες που γεμίζουν τις τελευταίες 30 σελίδες του Παρμενίδη με γόνιμες σκέψεις γύρω από την κίνηση, τη θέση και τον χρόνο. Αυτές οι σκέψεις επρόκειτο να αποτελέσουν ισχυρά ερεθίσματα για τον Αριστοτέλη, όταν πραγματεύτηκε ο ίδιος αυτά τα θέματα στα «Φυσικά» του. Είναι φανερό ότι η ανάλυση που κάνει ο Αριστοτέλης στα «Φυσικά» για τη συνέχεια της κίνησης χρωστάει στο Ζήνωνα περισσότερα από όσα η επιχειρηματολογία που ανέπτυξε εναντίων της κίνησης ο διαλεκτικός της πρώιμης Ελληνιστικής περιόδου Διόδωρος ο Κρόνος. Αλλά ποτέ οι φιλόσοφοι δεν απασχολήθηκαν τόσο έντονα από τις αντινομίες του Ζήνωνα όσο στη δική μας εποχή, από τότε που ο Russell υπέκυψε στη σαγήνη τους, την πρώτη δεκαετία του αιώνα μας. Από όλους τους Προσωκρατικούς ο Ζήνων είναι σήμερα ο πιο επίκαιρος.

ΘΕΩΡΙΕΣ

Υπάρχουν κόσμοι και δεν υπάρχει κενό.

Τα πάντα δημιουργούνται από το θερμό, το ψυχρό, το ξηρό και το υγρό που μεταβάλλονται το ένα στο άλλο.

ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ Ο ΑΚΡΑΓΑΝΤΙΝΟΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Γεννήθηκε στον Ακράγαντα πόλη της Σικελίας στην κάτω Ιταλία(495-435π. Χ)

Η σύγχρονη κοινωνία της πόλης τον τιμά με το να ονομάσει Porto Empedokle το τεχνητό λιμάνι του όρμου του Ακράγαντα.

Ο Εμπεδοκλής (στοχαστής με πολιτική δράση, που τάχθηκε υπέρ των δημοκρατικών στις κοινωνικές ταραχές του Ακράγαντα) αποκαθιστά την αξία των αισθήσεων. Οι αισθήσεις, ισχυριζόταν, είναι βέβαια αδύναμα όργανα, αλλά εξίσου αδύναμος είναι και ο νους, άρα ο άνθρωπος πρέπει να μεταχειρίζεται όλα ανεξαιρέτως τα μέσα που διαθέτει για να συλλάβει την αλήθεια.

                                                                                                                          Αναγεννησιακός πινάκας

 Όσο για την αρχή του σύμπαντος, ο Εμπεδοκλής αρνείται επίσης την θεωρία του Παρμενίδη για το αναλλοίωτο των πραγμάτων και διδάσκει πως η γη, το νερό, ο αέρας και η φωτιά, τα τέσσερα βασικά στοιχεία, διαρκώς αναμειγνύονται και διαχωρίζονται δημιουργώντας, με την συνεχή αλλαγή τους, την ποικιλία του σύμπαντος.

Η διαρκής αυτή ένωση και διάσπαση προκαλείται από την παρέμβαση δυο μεγάλων αντίθετων δυνάμεων, της Φιλίας (αγάπης) και του Νείκους (Εχθρότητας)

ΦΙΛΟΛΑΟΣ Ο ΚΡΟΤΩΝΙΑΤΗΣ ΚΑΙ Ο ΠΥΘΑΓΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ 5^ου ΑΙΩΝΑ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Γεννήθηκε στον Κρότωνα και έζησε από 477- 388 π.Χ. Ήταν ο πρώτος που τόλμησε να υποστηρίξει οτι η Γη δεν βρίσκεται στο κέντρο του (σφαιρικού) Κόσμου, όπου και τοποθετούσε, το "Κεντρικό Πυρ". Γύρω από αυτό περιφέρονταν κατά σειρά η Αντίχθων, η Γη, η Σελήνη, ο Ήλιος, ο Ερμής, η Αφροδίτη, ο Άρης, ο Δίας, ο Κρόνος και η σφαίρα των απλανών αστέρων ή, κατά τον Φιλόλαο, ο Όλυμπος. Ο Όλυμπος συνόρευε με το "εξωτερικό" ή "υπέρτατο πυρ", που έφτανε μέχρι τα όρια του Σύμπαντος.

Οι απόψεις του Φιλολάου αμφισβητήθηκαν από τους αντιπάλους του λόγω της αδυναμίας να παρατηρήσει κανείς το κεντρικό πυρ. Οι περισσότεροι αρχαίοι φιλόσοφοι της εποχής του πίστευαν ότι η γη είναι στο κέντρο του σύμπαντος, αλλά ο Φιλόλαος που είναι γνωστός ως πυθαγόρειος πρέσβευε το αντίθετο.

Στο κέντρο, έλεγε, υπάρχει φωτιά, και η γη είναι ένα από τα άστρα, που με την κυκλική κίνησή της γύρω από το κέντρο προκαλεί τη μέρα και τη νύχτα.

Η ουράνια σφαίρα όπως την πίστευε ο Φιλόλαος             Οι αριθμοί του Φιλολάου που όπως όλοι οι πυθαγόρειοι ασχολήθηκε και αυτός

 Επιπλέον, πίστευε ότι υπάρχει και μία άλλη γη, αντίθετη με τη δική μας, στην οποία δίνουν το όνομα ΄΄αντιγή’’.

Σταδιακά δημιουργείται η ανάγκη αναζήτησης νέων γεωμετρικών μοντέλων -που θα προκύψουν με μαθηματικούς υπολογισμούς και όχι με απλές παρατηρήσεις- τα οποία όχι μόνο θα μπορούν να αναπαράγουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των φαινόμενων τροχιών των πλανητών αλλά επιπλέον θα είναι ικανά να χρησιμεύσουν και για τον υπολογισμό της θέσης ενός πλανήτη σε μια δεδομένη χρονική στιγμή.

Μέσω του Φιλολάου κάποια συγγράμματα των μεταγενέστερων Πυθαγορείων παρεδόθησαν στον Δίωνα, μαθητή του Πλάτωνος με αποτέλεσμα την γόνιμη συνέχεια του Πυθαγορισμού μέσω της Πλατωνικής Ακαδημίας.

Αναφέρεται ότι ο ίδιος έγραψε τρία βιβλία με τα Πυθαγόρεια δόγματα, τα οποία αγόρασε από τους απογόνους του ο Πλάτωνας. Από τα βιβλία αυτά έγιναν γνωστές οι απόψεις του συλλόγου συνολικά, και σ' αυτά μάλλον στηρίχτηκαν όλες οι αβέβαιες βιογραφίες του Πυθαγόρα.

Η προσφορά του στα Μαθηματικά βρίσκεται στο ότι:

Μελέτησε και διέσωσε τις μαθηματικές αναλογίες της Πυθαγόρειας κλίμακας του 4-χορδου και της μουσικής κλίμακας της μεταγενέστερης 8-χορδης λύρας.

Μέτρησε τις ταχύτητες των πλανητών και πρότεινε νέα διάταξη των πλανητών, αμφισβητώντας τη Γη-κέντρο και το δόγμα ότι ο 'Hλιος βρίσκεται στο μέσον της διάταξης των σωμάτων του Ουρανού, που πρότειναν οι πρώτοι Πυθαγόρειοι.

Έδωσε το πρώτο μαθηματικό μοντέλο της κίνησης των Πλανητών και του Ουρανού, με τη μορφή 8 ομόκεντρων και συνεπίπεδων σφονδύλων (Πλάτων, "Πολιτεία" 375 π.Χ.).

Στα μέσα περίπου του 5ου αι. π.Χ. διαλύθηκε ο Πυθαγόρειος Σύλλογος και ο Φιλόλαος κατέφυγε στη Θήβα, όπου έζησε τα τελευταία χρόνια του. Υπάρχει όμως και η πληροφορία ότι καταδικάστηκε σε θάνατο από τον Κρότωνα γιατί συνωμότησε για την εγκατάσταση τυραννίας στην πόλη (Διογένης).

ΘΕΩΡΙΕΣ

Η θέση της γης κατά την άποψη του Φιλολάου.

Το πρώτο πράγμα που συναρμολογήθηκε, το ένα, στη μέση της σφαίρας, ονομάζεται εστία.

Ο ΙΚΕΤΑΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Γεννήθηκε στις Συρακούσες και έζησε από 5^ος-4^ος αιώνας π.Χ.

Συρακούσες

Ο Ικέτας πίστευε στην περιστροφή της Γης και στην ύπαρξη της Αντίχθων. Θεωρούσε πως οι πλανήτες βρίσκονταν σε ακινησία και πως μόνο η Γη κινείται.

Ο Νικόλαος Κοπέρνικος, στο βιβλίο του Περί της περιφοράς των Ουράνιων σφαιρών, αναφέρεται στον Ικέτα, λέγοντας πως οι σκέψεις του Ικέτα και άλλων φιλοσόφων, τον έβαλαν σε σκέψεις περί κίνησης της Γης.

Ο ΕΚΦΑΝΤΟΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Συρακούσες

Ο Έκφαντος ήταν Πυθαγόρειος φιλόσοφος 5^ος-4^ος αιώνας π.Χ.. Σύμφωνα με μαρτυρία του Ιππολύτου καταγόταν από τις Συρακούσες και ήταν μαθητής του Ικέτα. Σύμφωνα με τον Αέτιο, ο Έκφαντος όπως και ο Πυθαγόρειος Ηρακλείδης ο Ποντικός, πίστευαν οτι η Γη περιστρέφεται γύρω από το κέντρο της και από τη Δύση προς την Ανατολή αλλά δεν μετατοπίζεται. Δεχόταν την ύπαρξη των ατόμων αλλά συγχρόνως υποστήριζε ότι ο κόσμος διοικείται από την πρόνοια. Επίσης φέρεται πως είναι ο πρώτος από τους Πυθαγόρειους που απέδωσε σωματική υπόσταση στις ασώματες πυθαγόρειες μονάδες.

Ο ΑΡΧΥΤΑΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο Αρχύτας (428 - 347 π.Χ.) ήταν επιφανής πυθαγόρειος φιλόσοφος, καταγόμενος από τον Τάραντα και μαθητής του Φιλολάου του Κροτωνιάτη. Ήταν ένας αξιόλογος αστρονόμος, μαθηματικός και πολιτικός. Θεωρείται από τους μεγαλύτερους διανοητές της ελληνικής αρχαιότητας. Ο Αριστοτέλης έγραψε γι' αυτόν ειδική πραγματεία, η οποία δεν έχει διασωθεί, «Η φιλοσοφία του Αρχύτα».

<1>, <2>, <3>